Je komt het geregeld tegen: per 2015 zou Teflon verboden zijn. Je zou zeggen dat er dan dus geen pannen met (teflon) antiaanbaklaag van PFOA en andere producten met schadelijke perfluorchemicaliën (PFC’s) meer geproduceerd mogen worden, maar is dat eigenlijk wel zo? Helaas moeten we je teleurstellen! Hoe zit dit verbod in elkaar, voor wie geldt het en gaan we inderdaad geen Teflon meer tegenkomen in de winkels?
PFOA Teflon schadelijk
PFOA, de grondstof voor teflon, is een chemische stof waar onder andere antiaanbaklagen zoals Teflon van gemaakt worden. Ook wordt het toegepast in vele andere vuil-, vet- en vochtafstotende producten zoals kleding (bijv Gore-Tex), schoenen, meubelstoffen en tapijten. Daarnaast vind je PFOA in vetafstotende voedselverpakkingen. Denk aan bijvoorbeeld magnetronpopcorn, pizzadozen en andere fastfoodverpakkingen.
PFC’s (waaronder PFOA, maar ook PFOS) zijn een groot probleem. Deze stoffen zijn zeer slecht afbreekbaar waardoor ze zich opstapelen in het lichaam en in het milieu. Ze zijn hierdoor inmiddels aanwezig in het bloed van een groot deel van de bevolking. Langdurige blootstelling aan PFOA is schadelijk voor o.a. lever en schildklier en er zijn duidelijke aanwijzingen dat PFOA waarschijnlijk kanker en geboorteafwijkingen kan veroorzaken. Logisch dus dat PFC’s hoog op de prioriteitenlijsten staan van organisaties die zich bezighouden met volksgezondheid en milieu.
PFOA Voluntary Stewardship Program
De Environmental Protection Agency (EPA) heeft aangestuurd op een afdwingbaar verbod om de blootstelling aan PFOA te verminderen. Helaas was dit te hoog gegrepen en bleek het hoogst haalbare een vrijwillige overeenkomst tussen een aantal bedrijven.
In 2006 is er een afspraak gemaakt tussen 8 chemische bedrijven (waaronder 3M en DuPont) waarbij er gestreefd wordt naar een geleidelijke uitfasering van het gebruik en vrijkomen van PFOA en andere gerelateerde chemicaliën. Uiteindelijk moet het “Voluntary Stewardship Program” leiden tot een vrijwel gehele eliminatie van PFOA in 2015. De 8 producenten hebben aangegeven nieuwe productiemethoden te ontwikkelen waarbij er geen PFOA meer vrij zal komen in de eindproducten en/of de omgeving van de fabriek.
Vrijwillige afspraak PFOA
Het lijkt allemaal erg nobel en doeltreffend maar er zijn zeker kritische kanttekeningen te plaatsen bij dit “Voluntary Stewardship Program”. De naam zegt het al, het is een vrijwillige deelname. Deze maatregel zal dan ook niet voldoende zijn om PFOA wereldwijd te elimineren. Van alle PFOA producerende bedrijven hebben zich slechts 8 Amerikaanse producenten aangesloten bij het Stewardship Program. Veel producenten van PFOA producten bevinden zich in China en deze bedrijven hebben zich geen van allen verbonden aan deze afspraak.
Door het vrijwillige karakter van het Programma ontbreekt er ook een mechanisme om toe te zien op naleving van de afspraken. De EPA mag gegevens over PFOA die worden aangeleverd door de bedrijven niet onafhankelijk laten controleren en er kunnen geen sancties worden opgelegd aan een bedrijf dat zich niet aan de afspraken houdt. Het is dan ook niet verbazend dat de rapporten over de eerste jaren bij een aantal van de 8 bedrijven weinig tot geen afname van PFOA laten zien. De gepresenteerde data is vaak onduidelijk of wordt gedeeltelijk niet weergegeven ivm bedrijfsgeheim. Dit komt de betrouwbaarheid niet ten goede en er is hierdoor eigenlijk niet te zeggen of het Voluntary Stewardship Program doeltreffend is. Als consument moet je er dus maar vertrouwen in hebben dat deze 8 chemische bedrijven het juiste doen.
Positief resultaat met bijsmaak?
Gelukkig zijn er ook positieve resultaten te noemen. 3M stopte jaren geleden als met de productie en ook Dupont is inmiddels gestopt met PFOA en liet na 1 jaar al een afname van 98% zien van de uitstoot van PFOA en de hoeveelheid gebruikte droge PFOA was 80% afgenomen. Drie bedrijven lieten een afname zien in vloeibare PFOA. Dit is natuurlijk goed, maar omdat het om een zeer schadelijke, slecht afbreekbare stof gaat , wil je dit eigenlijk zien bij alle vormen van PFOA en bij alle bedrijven.
Daarnaast is het alternatief dat nu ontwikkeld is, C6, ook een schadelijke stof.
Effect van het PFOA “verbod”
Het Stewardship Program is een stap in de goede richting, maar vanwege het vrijwillige karakter doen lang niet alle bedrijven mee. Het “verbod” waar je vaak over leest is dus eigenlijk helemaal geen verbod en er zullen dus ook na 2015 nog gewoon kleding, pannen, bakblikken en voedselverpakkingen met PFOA geproduceerd worden. Daarbij is het maar de vraag of bedrijven die wel deelnemen zich aan de afspraken houden, aangezien de resultaten in hun rapporten vaak niet duidelijk genoeg zijn en er geen sancties opgelegd kunnen worden. Zelfs al zal PFOA de komende eeuw wel geleidelijk volledig uitgefaseerd worden, onze blootstelling aan PFOA zal per 2015 hoogstens een heel klein beetje afnemen.
Wat kun je zelf doen?
Je zult dus het heft in eigen hand moeten nemen. Het is van belang om te blijven opletten wat je koopt en gebruikt. Als je nog pannen met een Teflon/PFOA antiaanbaklaag hebt, gooi ze weg en ga op zoek naar alternatieve bakvormen en pannen van veiliger materialen zoals stalen pannen, keramiek, RVS, emaille, gietijzer en keramische antiaanbaklagen. Gebruik geen fastfoodverpakkingen, magnetronpopcorn, pizzadozen etc. en koop geen kleding van water- en vuilafstotend materiaal. Je vermijdt zo de blootstelling aan PFOA en je hebt op deze manier als consument invloed op het gebruik van PFOA door de industrie. Als er steeds minder vraag komt naar producten met schadelijke PFC’s, zal de productie automatisch afnemen.