Scrubgel, wasgel, facewash, lotions en tandpasta. In veel van deze producten zitten (on)zichtbare korreltjes. Soms van natuurlijke oorsprong of van plastic. Deze zeer kleine plastic bolletjes zijn microbeads. Ze spoelen in ontelbare hoeveelheden ons riool en uiteindelijk de zee in en zijn zeer milieuonvriendelijk. Ze kunnen niet of slechts deels door de afvalwaterzuiveringsinstallaties verwijderd worden en blijven in het watermilieu circuleren. Door het gebruik in allerlei verzorgingsproducten komen er meer microbeads bij. Deze onoplosbare plastic deeltjes verspreiden zich in het milieu en zijn daar moeilijk uit te verwijderen. Ook mensen ontkomen er niet aan, via ons voedsel komen deze plastic deeltjes ook ons lichaam binnen.
Wat zijn microbeads
Microbeads zijn kleine plastic bolletjes van 5 µm tot 1 mm die aan verzorgingsproducten worden toegevoegd voor het scrubbende, reinigende effect of om het product mooier te laten lijken. Je vindt ze in bijvoorbeeld douchegels, gezichtsscrub, zepen en tandpasta. De bolletjes worden gemaakt van verschillende soorten plastic, polypropeen (PP), polyethyleen (PE), polyethyleentereftalaat (PET), nylon, PTFE (Teflon) en polymethyl methaacrylaat (PMMA, plexiglas).
Microplastics zijn alle plastic deeltjes kleiner dan 5 mm. Primaire bronnen van microplastics zijn bijvoorbeeld reinigingmiddelen en allerlei industriële toepassingen zoals electronica, auto’s en de medische wereld. Secundaire bronnen zijn bijvoorbeeld grotere stukken landbouwplastic, bouwfolie of verpakkingsmateriaal waaruit door UV-afbraak microplastics ontstaan die steeds verder uit elkaar vallen. Ook komen er microplastics in het milieu door het wassen van synthetische textielvezels, zoals nylon, polyester en acryl. (Daar is overigens een goede oplossing voor, gebruik een Guppyfriend waszak).
Nóg kleinere plasticdeeltjes, kleiner dan 0,1 µm (100 nm), heten nanoplastics en komen bijvoorbeeld vrij bij 3D printen. De verwachting is dat deze superkleine plastic deeltjes in de toekomst steeds meer zullen worden toegepast.
Gezondheidsrisico van microbeads
Microbeads vormen een bedreiging voor de gezondheid. Vissen, mosselen en zelfs plankton, wat aan het begin van onze voedselketen staat, nemen microbeads op. Via microbeads worden we inwendig blootgesteld aan schadelijke stoffen. Microbeads binden gemakkelijk aan schadelijke organische chemicaliën die door vervuiling in wateren aanwezig zijn. Deze groep zeer schadelijk stoffen noemt men POP’s (Persistent Organic Pollutants) zoals bijvoorbeeld DDT (een insecticide) en PCB’s (zeer giftige chloorverbindingen). Daarbij kunnen de plastics, waar de microbeads van gemaakt zijn, van zichzelf ook schadelijke stoffen zoals weekmakers bevatten.
Plastic Soep
Microbeads dragen bij aan de grote plastic-soep die het milieu ernstig bedreigt. In 2004 werd het microbeads probleem voor het eerst goed beschreven en de afgelopen jaren komt het gelukkig steeds meer onder de aandacht van de politiek en de consument. Verschillende organisaties zoals Plastic Soup Foundation en Stichting De Noordzee maken zich hard voor het verminderen van deze zorgwekkende en groeiende hoeveelheid plastic in de oceanen. Samen hebben zij in 2012 de krachten gebundeld in de vorm van de succesvolle internationale campagne tegen plastic in cosmetica: Beat The Microbead.
Hoe herken je microbeads
Microbeads zijn soms met het blote oog te zien in een douchegel, felgekleurde blauwe bolletjes in een doorzichtige gel zijn waarschijnlijk gewoon plastic. Ze kunnen ook zó klein zijn dat je ze niet kunt zien, maar hoe herken je ze dan? Soms bevat de productomschrijving al het woord microbeads, gemakkelijk te herkennen dus. Je kunt microbeads in de ingrediëntenlijst herkennen aan de plasticnaam zoals polyethyleen of polypropeen of er staat gewoon microbeads tussen de ingrediënten.
Keurmerken en microbeads
Er zijn keurmerken die microbeads niet toestaan. Het Europees Ecolabel Cosmetica (het bekende eco bloem logo) verbiedt sinds 2014 microbeads in alle door haar gecertificeerde producten die worden afgespoeld.
Producten die Natrue gecertificeerd zijn zijn ook vrij van microbeads. Het gebruik van synthetische chemische stoffen, en dus ook plastic, is niet toegestaan binnen dit keurmerk.
Beat The Microbead App
Stichting Noordzee heeft samen met de Plasic Soup Foundation in 2012 een handige app (“Beat the Microbead”) voor consumenten op de Nederlandse markt gebracht waarmee een deel van de verantwoordelijkheid voor de microbeadvervuiling bij de consument wordt neergelegd. Met de app kun je gemakkelijk nakijken of er in een bepaald product microbeads zitten en zo het gebruik vermijden. De app wordt sinds 2013 ook internationaal gebruikt. Je kunt de app op zijn naam vinden in de App Store en Play Store.
Alternatieven voor microbeads
Natuurlijke alternatieven voor de vervuilende en schadelijke scrubbende plastic bolletjes zijn bijvoorbeeld suiker, zout, gemalen abrikozenpitten, jojoba beads of bamboepoeder. Het nadeel van deze alternatieven kunnen zijn: de hogere kosten en een minder grote aanvoer. Wellicht zijn biologisch afbreekbare plastics een alternatief, maar het nadeel daarvan is dat de meeste afbreekbare plastics moeilijk afbreken in het koude zeewater. In sommige producten zijn de microbeads eigenlijk ook overbodig en kan een product ook prima zonder korreltjes.
Verwijderen microbeads uit afvalwater
De zogenaamde verwijderingsefficiëntie van rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) is een belangrijk onderdeel bij het verminderen en verwijderen van microplastics uit het milieu. Microbeads drijven en worden daardoor niet door de meestal gebruikte bezinkingmethode verwijderd door rwzi. Door de kleine afmeting kunnen de kleinste microbeads de eventueel aanwezige aanvullende membraanfilters passeren. Alleen waterzuiveringsinstallaties met aanvullende, nog fijnere filtratietechnieken kunnen de plastic bolletjes waarschijnlijk grotendeels (geschat op 99%) verwijderen. Uit een uitgebreid onderzoek in Amerika bleek dat 1/3 van de zuiveringsinstallaties in de staat New York microbeads uit het water haalt. Bij de overige 2/3 was dit niet het geval. In Nederland is nog niet goed in kaart gebracht wat de verwijderingsefficiëntie van microbeads uit de rwzi’s is.
Als een rwzi wel microbeads verwijdert komen ze toch vaak via het slib terug in het milieu. Slib wordt in Nederland grotendeels verbrand als biomassa brandstof. In omringende landen wordt slib daarnaast ook hergebruikt als voeding over het land het milieu in. Ook via overstort bij zeer veel regenval kan het afvalwater zonder gezuiverd te zijn direct in het milieu terechtkomen. Hierdoor zullen microbeads steeds in ons milieu blijven circuleren. Totdat alle microbeads verwijderd worden door rwzi’s zijn er dus maatregelen nodig die het microbeads probleem bij de bron aanpakken: voorkomen dat de microbeads in het milieu komen.
Maatregelen industrie
Het verwijderen van circulerende microbeads uit afvalwater is slechts symptoombestrijding. Gelukkig is de noodzaak van het verminderen van de toestroom van de hoeveelheid plastic microbeads in het milieu goed doorgedrongen tot de industrie door campagnes als “beat the microbead” en door druk van organisaties zoals 5 Gyres. Een aantal bedrijven heeft maatregelen getroffen. In 2012 besloot Unilever dat al hun verzorgingsproducten in 2015 vrij zullen zijn van microbeads. L’Oréal, Colgate-Palmolive, Beiersdorf en Procter & Gamble zullen ook gaan stoppen met het toevoegen van microbeads, helaas wordt er vaak geen datum genoemd en is de afspraak niet bindend. Johnson & Johnson ontwikkelt geen nieuwe producten meer met microbeads waardoor microbeads zullen worden uitgefaseerd. Vele bedrijven, ook Nederlandse, hebben hun beleid aangepast.
De Europese Cosmetica Branche beveelt de leden aan bij afspoelbare producten die vanaf 2020 op de markt worden gebracht geen plastic microbeads meer te gebruiken. In Nederland hebben alle leden van de Nederlandse Cosmetica Vereniging afgesproken dan in 2017, 80 procent van de leden microbeads zal hebben uitgefaseerd. Door al deze maatregelen zal de hoeveelheid microbeads uit verzorgingsproducten die de rwzi’s instroomt in de toekomst afnemen.
Definities zijn belangrijk
Het is belangrijk dat de definities scherp worden neergezet. De industrie kan nu creatief omgaan met de regels doordat bijvoorbeeld niet goed is vastgesteld wat “biologisch afbreekbaar” precies is. Beads die op de afvalberg wel afbreekbaar zijn, zijn dat in koud zeewater niet of veel langzamer. Deze beads mogen dan ondanks een verbod wel worden gebruikt door een producent. Hetzelfde geldt voor de term “afspoelbaar”. Een verbod gaat vaak over deze groep producten, maar microbeads worden ook toegepast in producten die je niet afspoelt zoals deodorant, lotions, nagellak etc.
Maatregelen politiek
In de afgelopen jaren is in een aantal landen de productie of het gebruik van microbeads in verzorgingsproducten verboden. Canada, Zweden en een aantal Amerikaanse staten hebben sinds 2015 een beperking of een verbod.
In Nederland zegt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dat de risico’s van microbeads voor milieu en gezondheid moeilijk te bepalen zijn, er is veel nog onbekend en er is onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing waardoor er nog geen verbod is. Verzorgingsproducten in Nederland (de rest van de EU) moeten voldoen aan de eisen van de cosmeticaverordening van de EU. Deze stamt uit 2009 en hierin staat op dit moment geen verbod op microbeads. Daarnaast kunnen er aanvullende regels, afspraken en aanbevelingen zijn vanuit een overheid (of bijv vanuit industrie of keurmerken). In de cosmeticaverordening wordt helaas alleen gekeken naar effecten op gezondheid, negatieve milieueffecten kunnen geen reden zijn voor aanpassing. Er wordt internationaal ook gewerkt binnen het zeeverdrag (OSPAR) aan het onderzoek en opstellen van regels voor het inperken van het microbeads probleem. Een wettelijk verbod op microbeads in de cosmeticawet is er dus nog niet maar er wordt aan gewerkt. De Nederlandse politiek heeft hierbij het voortouw genomen en dit staat inmiddels hoog op de agenda van de Europese Unie. In Nederland zijn alle Nederlandse en EU maatregelen en adviezen samen opgenomen in het Nationaal Waterplan 2015-2021
Microbeads in de toekomst
De oplossing lijkt simpel: er moet een (Europees) verbod op de verkoop en productie van microbeads komen. Het is daarbij belangrijk dat ook consumenten goed worden geïnformeerd en meer doordrongen raken van de noodzaak om geen microbeads meer te gebruiken. Op dit moment is er nog geen Europees verbod maar hier wordt, op diverse manieren door politiek en organisaties naartoe gewerkt omdat de ernst van dit probleem door onderzoek inmiddels duidelijk is.
Dan zijn er nog de al in het milieu circulerende microbeads, deze moeten verwijderd worden uit het milieu door meer onderzoek, aanpassen van het beleid en waterzuiveringsinstallaties dusdanig aan te passen dat microbeads goed verwijderd worden. Gelukkig zijn er al vele goede stappen in de goede richting gezet, maar meer bewustwording, internationaal gebundeld onderzoek en regelgeving zoals aanpassen van EU verordeningen is nodig.