Je vindt het belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Goed voor de wereld, voor de mensen om je heen. En op het moment dat je kinderen krijgt komt daar nóg een extra dimensie bij. Soms kan ‘goed doen‘ een hele zoektocht zijn. Misschien zijn de feiten niet altijd even duidelijk, of twijfel je wat jouw bijdrage kan zijn. Ontzettend logisch en belangrijk om te weten: je bent niet de enige! In deze blog proberen we zoveel mogelijk feiten van fictie te scheiden én je handvatten te geven waar je mee verder kan.
Zo vertelden we je eerder over endocrine disruptor chemicals (EDC’s), oftewel hormoonverstoorders. Niet elke wetenschapper of beleidsmaker denkt daar hetzelfde over. Een eenduidig oordeel kunnen wij dus niet geven. Wat we wel kunnen doen? Jou meer vertellen over wélke soorten hormoonverstoorders als risicovol worden gezien. En je tips geven hoe je deze in het dagelijks leven herkent of waar je meer informatie kunt vinden. Zodat je met vertrouwen van het leven kan genieten!
Voordat we verder gaan…
In dit artikel lees je meer over de meest bekende hormoonverstorende stoffen. Bij deze lijst van stoffen hoort een belangrijke leeswijzer, die volgt vooraf.
Allereerst. Vooralsnog is men het er niet 100% over eens in hoeverre bepaalde hormoonverstorende stoffen schadelijk zijn. Vreemd? Niet per se! Zoals Paracelsus in de 16e eeuw al zei: ‘'Alle Ding sind Gift und nichts ohn' Gift; allein die Dosis macht, das ein Ding kein Gift ist’. Oftewel, het is de dosis die ervoor zorgt dat een stof niet giftig (voor ons) is. Zo is water essentieel, maar drink je in korte tijd veel meer water dan je nieren kunnen verwerken dan ligt watervergiftiging op de loer. Vanuit de toxicologie kijkt men dan ook naar meer dan enkel een stofnaam. Frequentie van gebruik, de leeftijd van de gebruiker, wordt een stof afgespoeld of ingeademd, is de huid intact…het zijn allemaal factoren die meespelen in hoeverre een stof schadelijk voor ons is.
Ten tweede: er zijn ontzettend veel verschillende chemische stoffen die hormoonverstorend (kunnen) werken. Men spreekt daarom voornamelijk over ‘groepen van stoffen’. Zo omvatten bijvoorbeeld parabenen, maar ook ftalaten, PFC’s en pesticiden allemaal vele verschillende ‘substoffen’ met elk hun eigen specifieke eigenschappen. Het is mogelijk dat een van die substoffen niet of in mindere mate schadelijk is. Om te zeggen dat je een product moet vermijden waaraan bijvoorbeeld ‘parabeen’ is toegevoegd, is – voor ons - eigenlijk niet mogelijk. Mocht je zelf twijfelen over bijvoorbeeld een verzorgingsproduct dat je gebruikt, neem dan eens een kijkje bij de consumer guides van de Environmental Working Group.
Genoeg gepraat, hier komen de drie meest bekende hormoonverstoorders!
Onderstaande chemische stoffen hebben de discutabele eer in de top drie van meest bekende hormoonverstoorders te staan. Lees je mee?
#1: Ftalaten – maken het soepel voor je
Ftalaten zijn kleur- en geurloze olieachtige vloeistoffen. Je kent ze misschien wel onder de naam ‘weekmaker’: een stofje dat kunststoffen zoals PVC zacht en flexibel maar wel stevig maakt. Maar ftalaten worden ook gebruikt als oplosmiddel voor synthetische geurstoffen. Daarom kom je ftalaten niet alleen tegen in elektrische snoeren, douchegordijnen, vinyl vloerbedekking of speelgoed. Maar ook bijvoorbeeld in cosmetica, parfums, nagellak of lotions. De meest bekende ftalaten (BBP, DBP, DEHP, DEP, DiDP, DiNP en DnOP) mogen in Europa niet meer gebruikt worden in speelgoed. De ftalaten DEHP, DBP en BBP mogen daarnaast ook niet meer gebruikt worden in verzorgingsproducten. Alertheid op ftalaten in verband met het hormoonverstorende effect wordt geadviseerd voor zwangeren, baby’s en jonge kinderen. Gelukkig zijn er ook hele mooie alternatieven te koop waar sowieso geen ftalaten aan zijn toegevoegd zoals nagellak in 14 prachtige kleuren met verleidelijke namen als een French Latte en Eiffel of Love. En handig om te weten: PVC herken je als nummer 3 op het plastic logo.
#2: Parabenen – een krachtig conserveringsmiddel
“Vrij van parabenen”, je bent het vast wel eens tegengekomen. Parabenen zijn stofjes die de groei van schimmels en bacteriën tegengaan. Ze worden als conserveringsmiddel gebruikt in bijvoorbeeld cosmetica, schoonmaakmiddelen en geneesmiddelen en zorgen er zo voor dat de producten langer meegaan. Op zich heel praktisch dus! Methylparabeen en ethylparabeen vind je ook in voeding, als e-nummers E214 tot E219. Op dit moment is het gebruik van butyl- en propylparabeen in Denemarken verboden voor verzorgingsproducten voor kinderen jonger dan 3 jaar. In Nederland en in de EU algemeen geldt dit verbod alleen voor verzorgingsproducten die niet afgespoeld worden van de billetjes van baby’s en jonge kinderen. Ook hier bestaat controverse over het daadwerkelijke risico van deze stoffen. Risico nemen is natuurlijk niet nodig als er veilige alternatieven zijn. Kies je voor je baby de Calendula Reinigingsmelk van Weleda, dan zit je in ieder geval goed!
#3: Bisphenolen – veelzijdige hardmakers
Naast weekmakers zijn er ook chemische stoffen die juist dienst doen als hardmakers. We hebben het hier over de bisphenolen, een soort chemische bouwblokjes voor plastics als polycarbonaat. Bisphenol A (BPA) is veruit de meest bekende van dit clubje. BPA kan voorkomen in bouwmaterialen, voedselverpakkingen, implantaten en speelgoed. Maar ook in het beschermende laagje aan de binnenkant van een blikje bonen, in inkt en voorheen in kassabonnetjes. Het gebruik van BPA wordt steeds meer aan banden gelegd, maar het is nog niet duidelijk of de veelgebruikte vervangers, zoals BPS, niet alsnog dezelfde schadelijke eigenschappen hebben. Wordt waarschijnlijk vervolgd! En tot die tijd: met de glazen babyflessen van Natursutten of Dr Brown’s of de handige RVS flessen van Klean Kanteen zit je natuurlijk altijd goed.
En er zijn nog meer bekende EDC’s
#4 PFAS (perfluorverbindingen, ook wel PFC’s) – blijven zich opstapelen
Ja, ook PFAS, een groep van stoffen die regelmatig in het nieuws komt, vallen onder de hormoonverstoorders. PFAS, ook wel perfluorverbindingen, zijn chemische stoffen die gebruikt wordt om producten olie-, vet- of waterafstotend te maken. Denk daarbij aan pannen, vloerkleden, meubels of kleding. PFAS breken helaas niet af in het milieu en stapelen zich daar dus op. Voorbeelden van deze chemische stoffengroep zijn PFOA, PFOS en GenX stoffen. Die laatste worden op het moment door producenten het meeste gebruikt. Het misschien wel bekendste voorbeeld van een product met PFAS is de pan met een anti-aanbaklaag. Door minder producten te kopen die gemaakt zijn met PFAS, zoals een plaatstalen pan, verminder je de blootstelling eraan én draag je bij aan een vermindering van PFAS die in het milieu terechtkomt.
#5 Gebromeerde vlamvertragers (BFRs)/Difenylethers – veilig en schadelijk tegelijkertijd
Om ons, onze huizen en producten te beschermen worden gebromeerde vlamvertragers toegevoegd aan bijvoorbeeld elektronische apparatuur, polystyreen (piepschuim) en andere plastics, maar ook aan textiel, vloerkleden of meubels. Deze chemische stoffen vertragen het ontstaan van een brand én hebben een remmende werking op de verspreiding ervan. Best belangrijk dus. In plastic speelgoed zijn verschillende BFR’s inmiddels grotendeels verboden. Echter door het gebruik van gerecycled plastic (van bijvoorbeeld elektronisch afval) kan deze stof toch nog in plastic speelgoed voorkomen. Kies je voor zo’n toffe brandweerauto van gerecyclede melkflessen of het mooiste speelgoed van natuurlijke materialen, dan hoef je je hier uiteraard geen zorgen over te maken.
#6 Pesticiden, Dioxines en PCB’s (polychlorinated bifenolen)
Van deze drie soorten is al langere tijd duidelijk dat ze giftig zijn en hormoonverstorend werken. Het gebruik van PCB’s en de uitstoot van dioxines (stoffen die vrijkomen bij (vuil)verbranding) is inmiddels al meerdere jaren verboden of aan strenge banden gelegd. Het goede nieuws is dat ze daardoor langzaamaan steeds minder in het milieu te vinden zijn. Ook pesticiden liggen regelmatig onder het vergrootglas. Zo is atrazine in Europa sinds 2004 verboden, maar wordt het in Amerika nog volop gebruikt. Veel pesticiden die in Europa worden gebruikt vallen wél binnen de normen, maar de vraag is of de normen nog kloppen.
#7 Zware metalen – een veelzijdige groep
Ook zware metalen, zoals cadmium, lood of kobalt kunnen hormoonverstorend werken. Omdat zware metalen (er zijn er nog veel meer!) in allerlei verschillende producten worden toegepast, is het gebruik ervan vastgelegd in allerlei verschillende Europese en Nederlandse wet- en regelgevingen. Zo mag lood bijvoorbeeld niet meer gebruikt worden in verf. En voor speelgoed, sieraden en cosmetica gelden strenge beperkingen. Die regelgeving kan overigens per land verschillen. Goed om in gedachten te houden als je een product van buiten de Europese Unie wilt aanschaffen.
Was dat dan alles?
Eerlijk is eerlijk? Nee. Het lijkt het topje van de ijsberg. Er zijn nog veel meer stoffen waarvan men vermoedt dat die in meer of mindere mate ons hormoonsysteem in disbalans kunnen brengen. Voorbeelden zijn triclosan (antibacteriële werking), glycol ethers (oplosmiddel), alkylphenolen (veelzijdige toepassingen) en chemische UV-filters. Overheden en onderzoeksinstituten delen deze stoffen vaak op, in drie categorieën: schadelijk (aangetoond EDC, dus vermijden), potentieel schadelijk (onderzoek nodig, besluit op Europees niveau) of vermoedelijk schadelijk (onderzoek nodig, besluit op nationaal niveau). Bij EDLists kan je hier meer informatie over vinden. Op de site van de Endocrine Society vind je nog meer uitleg over de verschillende soorten EDC’s. En ook bij bijvoorbeeld het RIVM vind je meer informatie over hormoonverstorende stoffen in Nederland.
Zo. Dat was een hoop informatie. Duizelt het je? Dat kunnen we ons voorstellen! In ons volgende artikel over hormoonverstoorders vind je daarom meer praktische tips hoe je hormoonverstorende stoffen in het dagelijks leven zoveel mogelijk vermijdt. Alvast een tipje van de sluier? Bij Green Jump spenderen we al jaren aan het uitzoeken van de mooiste producten die naast duurzaam ook veilig zijn. En door te kiezen voor natuurlijke materialen, ecologische keurmerken en eerlijke arbeidsomstandigheden help je niet alleen het milieu maar ook jezelf en de volgende generatie!