Regelmatig krijgen we van jullie interessante vragen over producten en materialen. De ene keer is het antwoord heel simpel, de andere keer moeten we er iets dieper op in gaan. En soms zijn er van die vragen die nog eens extra aan het denken zetten. Alle informatie die we vinden delen we graag met je. Recent kregen we de vraag of er PFAS in verzendpakkingen zou kunnen zitten. We hebben dit onderwerp onder de loep genomen en duiken vandaag wat dieper in de wereld van PFAS.
Eind jaren 30 ontdekte chemicus Roy Plunkett bij toeval polytetrafluoretheen, beter bekend als Teflon, in het laboratorium van DuPont. Deze ontdekking markeert het begin van de geschiedenis van PFAS, de verzamelnaam voor een groep stoffen bestaande uit wel 6000(!) verschillende per- en polyfluoralkylstoffen. De bekendste daarvan, PFOA, PFOS en GenX heb je vast al eens voorbij horen komen. PFAS zijn echt man made, oftewel een groep stoffen die niet van nature voorkomt. En ze hebben een chemische verbinding die zó sterk is dat ze vet-, vuil en/of waterafstotend zijn. Met de ontdekking van Teflon ging daarmee een wereld open: antiaanbakpannen, waterafstotend leer en textiel, en nog veel en veel meer. In de afgelopen 80 jaar zijn vele PFAS volop geproduceerd voor uiteenlopende toepassingen. Maar, sinds een jaar of 20 wordt steeds duidelijker dat PFAS eigenlijk helemaal niet zo fantastisch is.
Waarom is PFAS een probleem?
De kracht van deze stoffen is ook hun zwakte. De chemische verbinding in PFAS is namelijk zó sterk dat die vrijwel niet stuk te krijgen is. Zonlicht, hitte en chemicaliën hebben er geen vat op. En waar andere stoffen (zoals microplastics) nog wel eens worden opgeruimd door enzymen en microben, is er vooralsnog geen bacterie bekend die zich heeft gewaagd aan PFAS. En dus stapelen deze stoffen zich op. In de natuur en in de mens. En kunnen ze schadelijke effecten hebben op bijvoorbeeld het immuunsysteem, de voortplanting of kunnen ze kanker veroorzaken. Deze effecten verschillen per specifieke PFAS.
Wat wordt er aan PFAS gedaan?
Er worden steeds grotere stappen gezet om van deze forever chemical af te komen. Met strikte regels voor grond-, weg- en waterbouw wordt de verspreiding van PFAS-houdende grond naar plekken waar vrijwel geen PFAS in grond of water zit mogelijk beperkt. En ook voor consumentenproducten zijn en worden regelgevingen steeds verder aangescherpt.
Zo is PFOS sinds 2008 verboden in veel toepassingen en is PFOA sinds 2020 verboden voor gebruik in consumentenproducten (zoals antiaanbakpannen). Ook is sinds 1 juli 2022 PFAS verboden voor voedselverpakkingen. Dat betekent dat je niet meer bang hoeft te zijn dat je pizzadoos, patatbakje of koffiebeker aan de binnenzijde bekleed is met een PFAS.
Daarnaast hebben Nederland, Denemarken, Duitsland, Zweden én Noorwegen samen, op 15 juli 2021, in Brussel een voorstel ingediend voor een totaal verbod op PFAS in heel Europa voor niet-essentiële toepassingen. Een goed plan, want bij eerdere verboden op specifieke stoffen uit de PFAS-groep bleken er vervolgens alternatieven te worden gebruikt die minstens even schadelijk zijn. Omdat een dergelijk restrictievoorstel vele stappen moet doorlopen zal het daadwerkelijke verbod nog even op zich laten wachten. Maar het is de bedoeling dat deze uiterlijk 2025 in moet gaan.
De vraag waar het allemaal mee begon: Zit er PFAS in een verzenddoos?
Soms worden beschermende coatings toegevoegd om papier en karton speciale eigenschappen mee te geven. Deze coatings kunnen fysiek zijn (bijvoorbeeld een plastic laagje) of chemisch (zoals PFAS). Maar hoe het dan met die verzenddoos zit? Dat was nog niet zo makkelijk te achterhalen. Gelukkig konden ze daar bij de Vereniging van Nederlandse Papierfabrieken meer over vertellen. Het goede nieuws: bij algemene verzendverpakkingen worden géén chemische coatings aangebracht én de Nederlandse papierfabrieken maken sowieso geen gebruik van PFAS gemaakt in coatings. Over een PFAS-houdende beschermlaag hoef je je bij een verzenddoos dus geen zorgen te maken!
Wel bleek uit onderzoek in opdracht van de overheid uit 2021 dat afvalwater van oud papier fabrieken en gerecycled papier lage concentraties PFAS kan bevatten. Aangezien golfkarton veelal bestaat uit houtpulp, zetmeellijm en nieuw óf gerecycled papier is dus niet met 100% zekerheid te zeggen dat een willekeurige verzenddoos absoluut geen PFAS bevat. Mocht dat wel zo zijn, PFAS in papier is meestal ‘materiaal gebonden’ en komt daarom veel moeilijker vrij dan bijvoorbeeld PFAS in blusschuim of smeermiddel. De mogelijke aanwezigheid van PFAS in gerecycled papier is precies de reden dat het verbod op deze stoffen zo belangrijk is. Want dat verbod geldt niet alleen voor bewust toegevoegde stoffen, maar ook PFAS in gerecyclede stromen zijn dan niet meer toegestaan. Op deze manier wordt de verspreiding van deze forever chemical aan de bron aangepakt!
Ik wil PFAS vermijden! Maar kan dat wel?
PFAS is haast overal. Soms zit het in medicijnen, textiel en auto- of skiwax. Maar het zit ook in fluorhoudend blusschuim en in zonnepanelen, gitaarsnaren, inkt en nog veel en veel meer. De toepassingen zijn werkelijk eindeloos. En omdat PFAS in de afgelopen 80 jaar zo breed is toegepast is het terug te vinden in de grond, maar ook in het drinkwater, soms in voedingsmiddelen en in huisstof. Zelfs je glossy magazine of krant kan lage concentraties PFAS bevatten, bleek uit het eerder genoemde onderzoek. Je kan daarom zelf helaas weinig doen om PFAS volledig te vermijden. Wat je wel kan doen? Lucht en stof je huis regelmatig. En wees kritisch op de producten die je aanschaft. Gebruik stalen of emaillen bakpannen, let op bij waterafstotende kleding, banken of tapijten en check bijvoorbeeld de ingrediënten van je schoonmaakmiddelen en cosmetica. Juist door producten te kopen die geen PFAS bevatten draag je bij aan minder verspreiding van PFAS. Zo zorgen we er samen voor dat er steeds minder PFAS in het milieu terecht komt. Wil je zeker weten of er PFAS zit in een specifiek product, vraag het dan de producent. Deze hoort je de informatie binnen 45 dagen gratis te geven.
Wil je meer weten over PFAS en waar je op kan letten?
Onder andere bij het RIVM, waarzitwatin en de KNOV lees je nog veel meer tips en toegankelijke informatie over deze groep stoffen:
- https://www.rivmmagazines.nl/pfas/2021/01/wat-zijn-pfas
- https://www.rivmmagazines.nl/pfas/2021/01/index
- https://www.chemischefeitelijkheden.nl/files/9a9328e9aa286c3834026e5b08e36eaa.pdf
- https://waarzitwatin.nl/stoffen/pfas