Ftalaten, parabenen, fenolen, BPA… gaat er bij jou ook een belletje rinkelen? Het zijn stoffen die we liever zoveel mogelijk vermijden, maar waarom eigenlijk? Een korte zoektocht op het internet geeft ontelbare hoeveelheden hits. Medio september stuurde stichting Tegengif samen met haar Europese partners nog een brief aan de Europese Commissie, met het verzoek om actie op dit gebied. Een mooie aanleiding om dit onderwerp nog eens onder de loep te nemen.
Vandaag nemen we je mee op reis naar de wereld van de Hormoonverstorende Stoffen en vertellen we je graag hoe het ervoor staat.
Het belang van hormonen
Ons lichaam werkt op basis van allerlei processen. Ons endocriene systeem, een ingenieuze samenwerking van klieren, organen en hormonen, stuurt deze processen aan. Ze regelen bijvoorbeeld onze groei en energiebalans, maar ook wanneer je in de puberteit komt of hoe vruchtbaar je bent. Een belangrijke taak dus! Door stoffen aan ons lichaam toe te voegen, bijvoorbeeld medicijnen, kunnen we deze hormoonwerking beïnvloeden. Een bekend voorbeeld hiervan is het slikken van de pil. Maar ons endocriene systeem wordt ook onbewust beïnvloed door onze omgeving.
Hoe kan het dat hormoonverstorende stoffen zoveel invloed hebben?
Aan veel producten die we in ons dagelijks leven gebruiken worden chemicaliën toegevoegd. Bijvoorbeeld om de houdbaarheid te verlengen (van bijvoorbeeld een shampoo) of het product speciale eigenschappen te geven (zoals een pop van zacht plastic). Uit onderzoek wordt steeds meer duidelijk dat niet al deze chemicaliën onschuldige stofjes zijn. We hebben het hier over de zogenaamde ‘Endocrine Disruptor Chemicals’ (EDC’s) oftewel de hormoonverstoorders. Stoffen waarvan we inmiddels weten óf vermoeden dat ze effect hebben op die mooie, uitgebalanceerde hormoonwerking van ons lichaam. Van de honderdduizenden chemicaliën die geproduceerd worden zijn er zo’n 1000, waarvan men vermoedt dat ze ook hormoonverstorend werken. Het lastige in dit verhaal? Deze stoffen worden gebruikt in ontelbaar veel producten, zoals cosmetica, verf, speelgoed, schoonmaakmiddelen en meer. Hoewel de hoeveelheid aanwezige hormoonverstorende stof per product vaak klein en binnen gestelde marges is, kom je door de dag heen regelmatig met deze stoffen in aanraking.
Hormoonverstorend: als de balans verstoord wordt
In 2014 blogden we er al over: onderzoek toonde aan dat hormoonverstorende stoffen een negatief effect hebben op spermacellen. In 2016 hebben we ook de – toen bekende – feiten over EDC’s eens op een rijtje gezet. Door de jaren heen zijn de mogelijke effecten van EDC’s op onze gezondheid steeds verder in kaart gebracht. Zo blijken hormoonverstorende stoffen zich in het brein te nestelen en worden ze in verband gebracht met vele verschillende aandoeningen zoals hormoongevoelige kankers en vruchtbaarheidsproblemen. Blootstelling in jonge jaren (van foetus tot kind) kan op latere leeftijd tot problemen leiden. Waar de hoeveelheid spermacellen bij jonge mannen in de afgelopen 40 jaar bijna gehalveerd is, verwacht Dr. Shanna Swan – professor aan de Mount Sinai School of Medicine in New York – dat in 2045 het aantal spermacellen bij mannen 0 zal zijn. Nul! Oftewel: alle stellen hebben tegen die tijd hulp nodig bij het starten van een gezin. Op basis van haar jarenlange onderzoek spelen volgens Dr. Shannon Shaw chemische stoffen een grote causale rol hierin. Best een schrikbarende boodschap.
Maar waar staan we dan nu met EDC’s?
Het lijkt misschien simpel, maar EDC’s houden de gemoederen – nog steeds - flink bezig. Het grote probleem? Er is niet altijd eenduidigheid in de uitkomsten van alle verschillende onderzoeken én er zijn veel belangen bij betrokken. Wetenschap en wetgeving liggen daardoor niet altijd op één lijn. Waar het voor de Endocrine Society, Tegengif, WECF en bijvoorbeeld de Environmental Working Group zo klaar als een klontje is, heeft de Europese Commissie moeite met het doorhakken van knopen en vaststellen van regels.
Gelukkig hebben de ontwikkelingen de laatste jaren niet helemaal stilgestaan. Was BPA al sinds 2011 verboden in babyflesjes, zo is de stof sinds januari 2020 ook verboden in kassabonnen. Eind september vond het derde jaarlijkse forum over EDC’s van de Europese Commissie plaats en sinds 2018 zijn producenten en importeurs verplicht alle gebruikte stoffen onder REACH te registreren. Ook hebben België, Denemarken, Frankrijk, Nederland, Spanje en Zweden samen de Endocrine Disruptor Lists opgesteld. En werkt ChemSec uit Zweden aan de Substitute It Now-lijst (SIN): een lijst met chemicaliën die producenten uit voorzorg al beter niet kunnen gebruiken omdat ze hoogstwaarschijnlijk tot gezondheidsproblemen leiden. Een uitgangspunt strikter dan dat van REACH. Zo kan het dus ook!
Wat kun je als consument doen?
Reden voor Tegengif om de Europese Commissie aan te schrijven? Tijdens een onderzoek in 2020 naar verzorgingsproducten bleek dat 60% van de geteste 111 producten nog altijd één of meer hormoonverstorende stoffen bevatte. Als consument hormoonverstorende stoffen vermijden is ontzettend moeilijk. Maar: kennis is key en je goed laten informeren is altijd de eerste stap. De informatie in dit artikel is slechts een eerste, nieuwe tip van de sluier. We informeren je binnenkort ook met een overzicht van de bekendste hormoonverstorende stoffen en hoe je deze in producten herkent. Daarnaast kun je tips en tricks verwachten voor de aanschaf en het gebruik van (nieuwe) producten. Wist je trouwens dat verzorgingsproducten zonder schadelijke stoffen al vanaf de eerste dag een van de uitgangspunten zijn van Green Jump?
Tot die tijd hebben we natuurlijk wel vast een paar basic tips:
Schadelijke stoffen hopen zich op in stofwolken, dus stofzuig en lucht je huis regelmatig. Dat helpt ook bij het minimaliseren van microplastics. Kijk goed naar de producten die je koopt, vooral als het gaat om huidverzorging of schoonmaakmiddelen. Je huid neemt als een spons alles op. Keurmerken waar je op kan letten zijn bijvoorbeeld Nordic Ecolabel, EU Ecolabel en COSMOS. Kies zoveel mogelijk voor natuurlijke producten en warm je eten liever niet op in een plastic bakje. Én! Last but not least, was niet alleen je groente en fruit maar ook je handen elke keer voordat je iets eet.