Je loopt een winkel in en denkt: ‘wat ruikt het hier chemisch’ of je koopt iets, vaak van plastic, en zodra je het uitpakt, stinkt het in de kamer en ruiken je handen er naar. Dan heb je meestal te maken met PAK’s oftewel Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen en helaas zijn deze niet gezond.
Waar zitten PAK’s in?
In huis kun je PAK’s in vele dagelijks gebruikte producten vinden. Ze worden toegevoegd om elasticiteit te geven aan plastic of rubber. Vooral producten van zacht plastic bevatten vaak PAK’s zoals bijvoorbeeld muismatten, speelgoed, zwemschoenen, regenlaarzen, ballen, poppen, barbies en opblaasspeelgoed. Je kunt PAK’s vaak herkennen aan de vreemde, olieachtige geur. Dit is vaak het geval bij geïmporteerd en goedkoop speelgoed, maar ze zitten net zo goed in duurdere producten. Goed blijven opletten en vooral ruiken dus.
Ook in andere producten zijn PAK’s te vinden en je kunt er op verschillende plaatsen mee in aanraking komen. Kolen en aardolie bevatten PAK’s en ze zitten dus ook in teer, benzine, was en olie. PAK’s zitten ook in sommige etenswaren zoals op kolen gebarbecued vlees en olie. In de omgeving zitten PAK’s in asfalt, banden, dakbedekking, beschermende coatings, dieseluitlaatgassen van verkeer en machines en tabaksrook.
Wat zijn PAK’s
PAK’s zijn Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen. Je vindt ze ook onder de Engelse naam PAHs (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons). Het zijn chemische verbindingen die meestal schadelijk zijn. PAK’s zijn onderdeel van een groep van honderden organische stoffen. Ze ontstaan als organische materialen zoals hout en olie onvolledig verbranden of met rook en verbrandingsgas in aanraking komen. De natuur produceert PAK’s door middel van vulkanische activiteit en bosbranden. De mens produceert PAK’s via de industrie, het verkeer, roken en kachels. Voorbeelden van PAK’s zijn Benzo(a)pyreen, Naftaleen en Fluoranteen
Schadelijk en extra voor kinderen
PAK’s zijn schadelijk voor de gezondheid en vormen een grote belasting voor het milieu. Blootstelling aan PAK’s vindt plaats via huidcontact, inademing en voeding. Veel PAK’s zijn kankerverwekkend, kunnen DNA schade veroorzaken en/of de vruchtbaarheid aantasten.
Uit urine onderzoek is gebleken dat kinderen veel meer belast worden. De totale blootstelling van kinderen aan PAK’s is namelijk groter dan die van volwassenen. Dit heeft verschillende oorzaken. Kinderen eten naar verhouding tot hun lichaamsgewicht meer dan volwassenen en het oppervlak van hun longen en huid is naar verhouding ook groter waardoor er meer PAK’s kunnen worden opgenomen in het lichaam. Kinderen komen ook meer in contact met PAK’s. Baby’s liggen en kruipen en kinderen spelen veel op de grond en buiten. Daarbij stopt een jong kind veel in zijn mond waardoor eventuele PAK’s gemakkelijk en in grote hoeveelheden kunnen worden opgenomen in het lichaam.
PAK’s in de bodem en water kunnen niet goed worden afgebroken en stapelen zich dus op. In de lucht worden ze wel afgebroken door zonlicht maar er komen constant nieuwe PAK’s bij. Daarbij verspreiden PAK’s zich gemakkelijk via de lucht als ze aan stof- en roetdeeltjes gebonden zijn.
Uitbreiding Europese wetgeving
Per 28 december 2015 zal de Europese REACH verordening voor de Europese productie van en handel in chemische stoffen worden uitgebreid. Voor 8 soorten PAK’s waarvan bewezen is dat ze kankerverwekkend zijn wordt de blootstellingsgrens voor speelgoed en baby- en kinderverzorgingsproducten vastgesteld op 0,5 mg/kg. Voor andere consumentenproducten van plastic en rubber die met de huid of mond in aanraking komen wordt, voor deze 8 PAK’s, een grens van 1 mg/kg aangehouden.
De nieuwe, strengere grenswaarde is positief nieuws, maar bied waarschijnlijk nog steeds niet voldoende bescherming.. De waarde geldt namelijk maar voor 8 PAK’s en is gebaseerd op wetgeving voor gevaarlijke chemische stoffen, maar niet op de daadwerkelijke blootstelling van baby’s en kinderen.
ÖKO-TEST
Om te kijken aan hoeveel en welke PAK’s kinderen worden blootgesteld testte ÖKO-TEST 30 producten waar kinderen veelvuldig mee in aanraking komen. Er is gekozen voor sterk ruikende producten van rubber en zacht PVC zoals speelgoed en regenlaarzen.
Het resultaat van het ÖKO-TEST onderzoek is verontrustend. Bijna de helft van de producten bleken grote hoeveelheden schadelijke, kankerverwekkende PAKs te bevatten. Rubberlaarzen en strandballen bevatten bijvoorbeeld ruim 8x zoveel Benzopyreen dan toegestaan. 2 van de 30 kinderproducten overschreden zelfs de maximaal toelaatbare concentratie PAK’s voor volwassenen.
Er is in dit onderzoek gekeken naar 25 verschillende PAK’s die vanwege de schadelijkheid voor de gezondheid en/of het milieu al op de prioriteitenlijst van de EU-commissie voor voedselveiligheid en de EPA (US Environmental Protection Agency) staan. Voorbeelden van PAK’s die in deze test gemeten zijn Pyreen, Benzo(a)pyreen en Naftaleen. Naftaleen is een veelgebruikte schadelijke PAK met een kenmerkende sterke, vreemde, olieachtige geur.
Uit de test blijkt ook dat de nieuwe verordening van 2015 niet voldoende bescherming biedt. Producten die voor de 8 PAK’s van deze verordening onder de nieuwe grenswaarde vallen bevatten namelijk nog steeds hoge concentraties PAK’s die nog niet zijn opgenomen in deze verordening. Voor deze overige PAK’s, zoals Naftaleen, is hun schadelijkheid wel aannemelijk, maar nog niet volledig bewezen.
Conclusie
Onschadelijke PAK’s lijken niet te bestaan. PAK’s zijn chemische verbindingen die je het liefst zo beperkt mogelijk in je omgeving hebt omdat ze, ook in hele lage hoeveelheden, schadelijk kunnen zijn. Dit geldt vooral voor kinderen omdat zij een hogere blootstelling aan PAK’s hebben en daardoor veel meer belast worden. Het is helaas onmogelijk om PAK’s helemaal te vermijden. Vooral ook omdat ze in het milieu veelvuldig aanwezig zijn.
Wel is het mogelijk kritisch te kijken naar de spullen waar je thuis mee in aanraking komt. Bij het kopen van bijvoorbeeld speelgoed kun je goed letten op hoe iets eruit ziet en vooral ruikt. Een sterke, vreemde, chemische lucht is vaak verdacht, zeker als het zachter, flexibel plastic is. Je kunt dit soort producten beter proberen te vermijden. De industrie kan uiteraard ook gebruik maken van veiliger stoffen dan PAK’s. Helaas zijn de alternatieven voor PAK’s duurder en is de regelgeving dusdanig dat de fabrikanten niet genoeg onder druk gezet worden om de duurdere alternatieven te gebruiken. Het nieuwe beleid is al een stapje in de juiste richting, maar is nog lang niet voldoende om de blootstelling aan schadelijke PAK’s te verminderen.
Bron: ÖKO-TEST magazin 8-2014