Keramische pannen leken mij de veiligste en meest praktische optie
Als moeder van drie wil ik natuurlijk dat mijn kinderen zo min mogelijk rommel binnenkrijgen — niet alleen via hun voeding, maar ook via de spullen waarmee ik het klaarmaak. Onze oude koekenpannen waren echt aan vervanging toe, dus ik besloot te investeren in iets beters: nieuwe keramische pannen zonder giftige stoffen, PFAS-vrij en handig voor dagelijks gebruik. Ik was content met mijn keuze.
Maar helaas… na wat dieper graven bleek het verhaal toch iets minder simpel. Waar ik een goed gevoel kreeg omdat ik een “keramische” pan had – en dus vrij van chemicaliën die in je voedsel terechtkomen -, bleek dit een stuk grijzer gebied dan gedacht: ‘quasi-keramisch’, vervangende coatings met onduidelijke samenstellingen en heel veel mooie claims, maar weinig transparantie. In dit blog vertel ik wat ik ontdekte, waarom het loont om iets verder te kijken dan het label PFAS-vrij en welke pannen écht beter uit de test kwamen.

Keramisch, dacht ik. Tot ik beter keek
Toen ik mijn koekenpannen kocht, vertrouwde ik erop dat keramisch = veilig = PFAS-vrij = weinig chemicaliën. Maar via onder andere een artikel in The Guardian “Toxic truth? The cookware craze redefining ‘ceramic’ and ‘nontoxic’” bleek dat veel pannen die als keramisch worden geadverteerd, eigenlijk quasi-keramisch zijn.

Wat betekent “keramisch” en waarom is dat misleidend? In pannen betekent keramisch dat de antiaanbaklaag is gemaakt van een mineraal materiaal op basis van zand, in plaats van kunststoffen zoals PTFE (de stofgroep waar PFAS onder valt). Die laag wordt via een zogenoemd sol-gel-proces aangebracht, waardoor de pan glad en hittebestendig wordt. In werkelijkheid verschillen de samenstellingen per merk sterk — en niet elke “keramische” pan is dus zo natuurlijk of vrij van schadelijke stoffen als je zou denken. Deze “quasi-keramische” coatings bestaan vaak uit een sol-gel laag op een aluminium ondergrond, niet uit echt keramiek (dat van klei, silica, mineralen en vuur gemaakt wordt). De samenstellingen zijn vaak een “black box”: fabrikanten houden de precieze formule geheim, beschermd door bedrijfsgeheimen. Daardoor weet je niet precies welke polymeren, metalen of additieven gebruikt worden.

Zijn (quasi) ‘keramische’ pannen wel zo gezond?
Een onderzoek uit 2016/2017 liet zien dat sommige ‘quasi-keramische’ pannen nanoschaaldeeltjes van titaniumdioxide (TiO₂) bevatten. In laboratoriumtests bleek dat titanium – zowel in ionische vorm als in minuscule deeltjes – kon migreren naar vloeistoffen die voedsel moesten nabootsen. Dergelijke studies gebruiken meestal voedsel­simulanten (zoals zure oplossingen of water), waarbij de testcondities – hoge temperaturen, lange contacttijden en sterk beschadigde coatings – vaak zwaarder zijn dan in een normale keuken. Tot nu toe is er dan ook geen overtuigend bewijs dat bij dagelijks gebruik, zonder diepe krassen of slijtage, grote hoeveelheden titanium dioxide vrijkomen of dat dit leidt tot bewezen gezondheidseffecten. Toch stapelen de aanwijzingen zich op dat sommige van deze ‘gezonde’ pannen minder onschuldig zijn dan gedacht. Zoals ook uit onafhankelijke tests blijkt van de consumentenbeschermingswebsite Lead Safe Mama — beschreven in dit artikel van The Guardian — werden in bepaalde quasi-keramische pannen van diverse merken hoge concentraties titanium gemeten, wat wijst op het gebruik van titaniumdioxide-nanodeeltjes. In sommige gevallen werden daarnaast sporen van lood, kwik, cadmium, siloxanen, potentieel giftige monomeer-bijproducten en andere onbekende stoffen gevonden: stoffen die bij slijtage of blootstelling aan hoge temperaturen mogelijk schadelijk kunnen zijn.

Alles bij elkaar zijn er dus aanwijzingen dat quasi-keramische pannen bepaalde ingrediënten kunnen bevatten die je liever wilt vermijden. Zelfs als de concentraties afzonderlijk laag zijn, is er nauwelijks onderzoek gedaan naar de gecombineerde effecten van al deze stoffen wanneer ze in contact komen met voedsel – iets wat een hele reeks nieuwe vragen oproept over de echte veiligheid van zogenaamd ‘niet-toxische’ pannen.

De stof titaniumdioxide (E171) is sinds 2022 verboden als kleurstof in voedingsmiddelen, vanwege twijfels over de veiligheid bij langdurige inname. Voor kookgerei gelden echter andere regels, waardoor het gebruik van titaniumdioxide in coatings nog steeds is toegestaan. En precies daar wringt het: wat ‘veilig’ heet in marketing, blijkt in de praktijk niet altijd zo eenvoudig. Er is geen algemene definitie van “nontoxic” of “ceramic” in deze context, wat marketingclaims extra onduidelijk maakt. 

Kortom: ik ontdekte dat mijn keramische pan misschien wel PFAS-vrij is in de zin van “geen PTFE/PFOA”, maar dat “quasi­-keramisch” ook andere chemicaliën kan bevatten waar ik liever vanaf wil.

Testen van pannen: welke pannen presteerden goed en waarom
Enkele pannen die er uitsprongen volgens dit artikel in The Guardian: 

• • Beste allround pan: Netherton Spun Iron Chef’s Pan. Deze pan is gemaakt van ca. 99,1 % zwart gesponnen (spun) ijzer, voorgeconditioneerd met eetbare lijnzaadolie. GEEN coating, dus niets dat los kan raken, vervagen of chemicaliën kan lekken. 

• • Beste budget-keramische pan: GreenPan Essence. PFAS-vrije keramische coating (“Thermolon ceramic non-stick coating, enhanced with diamond” zegt de fabrikant), goede non-stick prestatie bij lagere temperatuur. Maar ook nadelen: ovenveiligheid niet erg hoog, geur bij eerste gebruik, materiaal voelt wat ‘lichter’, duurzaamheid iets twijfelachtiger. 

• • Beste keramische coated pan: ProCook Elite Tri-Ply ceramic-coated pan. Deze wordt geroemd om goede bouwkwaliteit en dat de coating relatief robuust is in gebruik. 

• • Beste luxe pan zonder coating: Le Creuset 3-ply stainless steel uncoated pan. Duurzaam, geen coating om je zorgen over te maken, goede hitteverdeling. 

Waarom we bij Green Jump kozen voor de Netherton pan
Wellicht heb je al eens gezien dat we bij Green Jump een uitgebreide selectie pannen hebben van het merk Netherton. Wat Netherton bijzonder maakt, is de combinatie van vakmanschap en milieubewustzijn. Elke pan wordt nog steeds op traditionele wijze gesponnen uit hoogwaardig zwart ijzer, een techniek die generaties lang is doorgegeven en zorgt voor een sterke, duurzame pan die jarenlang meegaat. In plaats van chemische coatings vertrouwt Netherton op natuurlijke behandeling met eetbare oliën om de pan in te branden, waardoor hij van nature anti-aanbak wordt en veilig is voor jou en/of voor je gezin. Het resultaat is een pan die niet alleen functioneel en robuust is, maar ook met respect voor mens en milieu is geproduceerd — een echte investering in kwaliteit én duurzaamheid.

De Netherton pan die goed uit de test kwam, heeft geen chemische coating die kapot kan gaan of bij hoge hitte kan lekken. Hij gaat lang mee: geen fragiele laag, geen oppervlakken die snel beschadigen. Het heeft goede prestaties: goede non-stick werking (door pan juist te gebruiken en te onderhouden) en een goede warmteverdeling. Netherton is transparant over de materialen: wat de samenstelling en de afwerking is. De Netherton Spun Iron Chef’s Pan voldeed precies aan alle criteria. Geen coating = geen zorgen over slecht gelijnde non-stick lagen of PFAS/PFOA. Spun zwart ijzer is robuust, wordt beter met gebruik; je moet hem wel goed inbranden of conditioneren (via olie etc.), maar daarna werkt hij steeds beter (merken wij hier in huis ook, pannenkoeken en spiegelei gaan ook goed!). Het gewicht is redelijk (niet extreem zwaar zoals enkele gietijzeren pannen), de hitteverdeling is goed en je kunt metalen spatels gebruiken zonder dat je je coating kapot maakt.

Keramisch, duurzaam, of gewoon marketing?
Dus, ja, ik dacht dat ik “goed bezig was” met mijn keramische koekenpan. Maar nu weet ik: het draait niet alleen om de term “keramisch” of “PFAS-vrij” op de doos. Het gaat om materiaal, transparantie, gebruiksadvies én duurzaamheid. En dit bewijst maar weer eens, geloof niet alles wat er gezegd wordt en prik door de marketingclaims heen en ga zelf op onderzoek uit, al zou je denken dat deze verantwoordelijkheid niet bij de consument zou moeten liggen.

Ten slotte, nog een handig lijstje voor jou hieronder om op te letten.

Waarom anti-aanbakpannen (zelfs “keramisch”) niet altijd de beste keuze zijn

• • Slijtage & beschadiging: coatings (PTFE, keramische, quasi-keramisch) slijten; zodra krasjes ontstaan, kan materiaal loslaten of kunnen er meer chemicaliën vrij komen.

• • Hoge temperatuur: veel coatings kunnen boven bepaalde temperaturen degraderen, wat leidt tot vrijgave van stoffen die je liever niet wilt in je eten. Sommige quasi-keramische coatings kunnen gaan lekken boven ~260 °C. 

• • Betrouwbaarheid / marketingclaims: “PFAS-vrij”, “nontoxic”, “ceramic” worden vaak gebruikt zonder dat consumenten de volledige materiaalsamenstelling of testuitslagen zien. Soms zijn de claims vaag, of vervangen sommige chemicaliën alleen PFAS door iets dat minder onderzocht is. 

• • Eco-impact & levensduur: coatings die niet lang meegaan moeten vervangen worden; pannen die constant opnieuw gekocht moeten worden zijn minder duurzaam. Bovendien het afval of de milieubelasting van coatingmaterialen kan hoog zijn.

Conclusie: Waar let je nu op als je veilig wilt koken?

• • Kies pannen zonder coating, zoals spin-of gietijzer of goede roestvrij staal / meerlagige (multi-ply) metalen pannen.

• • Als je wel coating wilt (voor gemak), kies voor merken die écht PFAS-vrij, transparant zijn in wat ze gebruiken, en let op testgegevens. Maar laten we eerlijk zijn, je kunt er een heuse studie aan wijden en even serieus; wie heeft de tijd daarvoor?

• • Let op gebruik: vermijd hoge temperaturen boven wat de fabrikant aangeeft, gebruik geen metalen spatels op delicatere lagen, reinig voorzichtig, droog goed, verbranden van olie etc.

• • Overweeg dit als investering: een goede pan die lang mee gaat en veilig is, is beter voor gezondheid én milieu dan goedkope, trendy pannen die snel kapot gaan.

Het bericht PFAS-vrije pannen: mijn ontdekkingstocht én waarom<br> anti-aanbakpannen niet zo onschuldig zijn als je denkt verscheen eerst op Green Jump's blog.

Wat zijn PFAS en PFOA?

In een vorig blog PFAS: waar zit het allemaal in en waarom zou je het willen vermijden schreven we al over PFAS en PFOA. In dit blog gaan we dieper in op PFAS in make-up en PFOA (een veelvoorkomende PFAS). Deze stoffen breken nauwelijks af in het milieu en blijven ook in het menselijk lichaam lang aanwezig, daarom worden ze vaak “forever chemicals” genoemd.

Waarom zitten PFAS in make-up?

In make-up worden PFAS gebruikt om producten langer te laten zitten, waterproof te maken en ze gladder aan te laten voelen op de huid. PFAS kunnen namelijk waterbestendig, vlekbestendig en hittebestendig zijn. Denk aan de volgende producten:

• Waterproof mascara
• Langhoudende lipsticks
• Foundation met een ‘smooth’ finish
• Concealer die niet uitloopt

Maar die gladde finish heeft een keerzijde: je brengt niet alleen kleur aan, je smeert ook een hardnekkige chemische stof op je huid. Ook in producten als tandpasta, deodorant, zonnebrand en haarproducten kan PFAS zitten. Anders als bij voedsel wordt de hoeveelheid PFAS bij make-up niet gecontroleerd. Er zijn wel richtlijnen opgesteld door de Europese voedsel- en warenautoriteit (EFSA) voor een maximum hoeveelheid PFAS die je binnenkrijgt via voeding of drinkwater, maar niet voor PFAS die je lichaam via de huid kan opnemen. Zo blijkt de vastgestelde norm van PFAS boven een halve gram per dag te liggen, maar bij het gebruik van cosmeticaproducten dagelijks, ga je hier al snel overheen. Aanrader: deze uitzending van Radar gaat over PFAS in cosmetica.

Een Amerikaans onderzoek, mede uitgevoerd door ETH Zurich, heeft aangetoond dat PFAS-chemicaliën in veel populaire cosmetica voorkomen. Deze stoffen werden aangetroffen in meer dan de helft van de geteste make-up producten uit de VS en Canada, waaronder foundations, mascara’s en lipsticks. Het onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Environmental Science and Technology Letters, toonde hoge fluor-niveaus (een indicatie van PFAS) in veel cosmetica. Zo zat het in 58% van de oogproducten, 47% van de mascara’s, 55% van de lippenstiften en 63% van de onderzochte foundations. Behoorlijk hoge percentages dus.

Wat zijn de risico’s?

PFAS wordt al jarenlang in producten gebruikt, de schadelijkheid ervan is echter nog niet zo lang bekend. Bij make-up – anders dan bij andere producten met PFAS – komt daar nog een extra zorg bij: via de huid kunnen PFAS opgenomen worden in het lichaam en via lippenstift of lipgloss zelfs direct ingeslikt worden. Het stapelt zich op in je lichaam en breekt heel moeilijk en langzaam af. Zolang je producten met PFAS gebruikt, blijf dit zich dus opstapelen in je lichaam. PFAS wordt behoorlijk opgenomen door je lichaam. Doordat PFAS zich bindt aan eiwitten in je bloed gaat het door je hele lichaam. PFAS worden in verband gebracht met serieuze gezondheidsproblemen:

• Verstoring van het hormoonsysteem
• Verminderde vruchtbaarheid
• Verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker
• Verstoring van het immuunsysteem (bijvoorbeeld verminderde werking van vaccins)

Hoe weet je of jouw make-up PFAS bevat?

PFAS wil je eigenlijk helemaal vermijden, dus ook geen producten met lage doseringen. PFAS staan zelden als “PFAS” op het etiket. Kijk in plaats daarvan uit voor deze ingrediënten:

• Perfluorodecalin
• Polyperfluoromethylisopropyl ether
• Polyperfluoroisopropyl ether
• Tetradecyl aminobutyroylvalylaminobutyric urea trifluoroacetate
• Ptfe
• Acetyl trifluoromethylphenyl valylglycine
• Perfluorooctyl triethoxysilane
• Trifluoropropyldimethyl/trimethylsiloxysilicate
• Methyl perfluoroisobutyl ether
• Methyl perfluorobutyl ether
• Ethyl perfluoroisobutyl ether
• Perfluorononylethyl carboxydecyl peg-10 dimethicone
• Trifluoroacetyl tripeptide-2
• Dechloro dihydroxy difluoro ethylcloprostenolamide
• Octafluoropentyl methacrylate
• Polyperfluoroethoxymethoxy difluoroethyl peg phosphate
• Perfluorononyl dimethicone

Een hoop moeilijke benamingen. Je kunt letten op ingrediënten met ‘fluoro’ en beginnend met ‘per’ en ‘poly’. In de afbeelding hierboven vind je de veelvoorkomende, er kunnen nog meer ingrediënten zijn die PFAS bevatten. En ze zitten dus vooral vaak in waterproof producten zoals mascara, bepaalde make-up (foundation) en zonnebrand.

Wat kun je zelf doen?

1. Lees etiketten kritisch – Leer verdachte ingrediënten herkennen (zie opsomming hierboven).

2. Kies voor natuurlijke cosmetica – Gebruik producten van merken die transparant zijn over hun ingrediënten en PFAS-vrij werken.

3. Gebruik een app zoals de INCI Beaty app op je telefoon. Daarmee kun je producten scannen en de ingrediënten controleren. Let wel op dat informatie achterhaald kan zijn, omdat ingrediëntenlijsten regelmatig bijgewerkt worden. Het beste is als je de ingrediëntenlijst raadpleegt op het product. 

4. Ondersteun merken die wél goed bezig zijn – consumentengedrag maakt het verschil. Kies bewust.

Tip: kijk meteen of je product ook vrij is van andere schadelijke stoffen. Zoals (vermoedelijke) hormoonverstoorders en microplastics. Voor dat laatste kun je de app van Beat the microbead gebruiken.

Hoe gaat het verder?

Nederland heeft samen met andere landen een voorstel ingediend bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) voor een Europees verbod op PFAS. Er wordt verwacht dat het verbod in 2026/2027 in werking zal treden. De cosmetica-industrie heeft als doel aangegeven om vanaf eind 2025 geen PFAS meer in cosmetica te gebruiken, maar of dit gehaald wordt is onduidelijk. 

Green Jump’s visie

Wij geloven dat schoonheid nooit ten koste mag gaan van je gezondheid of die van de planeet. Daarom zijn de verzorgingsproducten in onze webshop vrij van PFAS en andere schadelijke stoffen. Je hoeft dus geen etiketten te ontcijferen – dat doen wij al voor je. Zo vind je bij ons natuurlijke make-up voor je ogen, lippen en teint van merken als Weleda, Lavera, Benecos en Lady Green pfas-vrij. Samen maken we groene keuzes makkelijk. Want echte schoonheid zit in wat je níet op je huid smeert.

Het bericht PFAS in make-up: wat smeer je eigenlijk op je huid? verscheen eerst op Green Jump's blog.

Wat is PFAS?

PFAS (Per- en polyfluoralkylstoffen, vandaar de naam: P-F-A-S) is een verzamelnaam voor een grote groep chemische stoffen die sinds de jaren 1940 op grote schaal worden geproduceerd en gebruikt vanwege hun water-, vet- en vuilafstotende eigenschappen. Er zijn meer dan 10.000 verschillende PFAS en ze hebben één ding gemeen: ze breken bijna niet af in het milieu. Voorbeelden van PFAS zijn PFOA (perfluoroctaanzuur), PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) en GenX (nieuwere vervanger van PFOA). Behalve in make-up (vooral waterproof make-up en long-lasting producten), komen PFAS voor in een breed scala aan producten.

Keukengerei en voedselverpakkingen

• Anti-aanbakpannen (zoals Teflon, vooral oudere modellen)
• Fastfood-verpakkingen (zoals hamburgerdoosjes, pizzadozen, popcornzakken)
• Vetwerend papier of karton

Cosmetica en verzorgingsproducten

• Foundation, mascara, lippenstift (vooral waterproof of long-lasting)
• Zonnebrandcrèmes
• Nagellak

Schoonmaakmiddelen en onderhoudsproducten

• Tapijtreinigers
• Water- en vlekafstotende sprays (voor schoenen, meubels, kleding)
• Autowasproducten

Industrieel en huishoudelijk gebruik

• Brandblusschuim (vooral in de luchtvaart en op vliegvelden)
• Verf, lakken en coatings
• Elektronica (PFAS kunnen gebruikt worden als isolatiemateriaal)

Waarom zijn PFAS zorgwekkend?
PFAS worden ook wel “forever chemicals” genoemd omdat ze nauwelijks afbreken in het milieu. Ze kunnen zich ophopen in het menselijk lichaam en worden in verband gebracht met gezondheidsproblemen zoals hormoonverstoringen, verhoogd cholesterol, verminderd immuunsysteem, en mogelijk een verhoogd risico op bepaalde kankers. Het vermijden van PFAS is lastig omdat ze in zoveel producten voorkomen en het vaak niet duidelijk op het etiket staan. Toch zijn er manieren om je blootstelling te beperken:

Cosmetica zonder PFAS: check het etiket op ingrediënten die je wilt vermijden met benamingen als fluoro, perfluoro, “PTFE” (Teflon), zoals Perfluorooctanoic acid (PFOA), Polytetrafluoroethylene (PTFE) en Perfluorononyl dimethicone.

Tips: Kies voor natuurlijke cosmetica-merken of gecertificeerde biologische merken, zoals: Weleda, Lavera of het door EWG gecertificeerde Attitude.
Gebruik apps zoals Think Dirty, INCI Beauty of Beat the Microbead om producten te scannen. Bij GreenJump hebben wij alles al voor je uitgezocht en kun je met een gerust hart shoppen.

Kleding en textiel: Probeer water- en vuilafstotende kleding (outdoorkleding met ‘DWR’-coating) ter vermijden of zoek naar PFAS-vrije opties. Ook vlekafstotende behandelde tafelkleden, bankstoffen of tapijten kun je het best vermijden.

Tips: Kies voor producten met het label PFAS-vrij of bluesign®, GOTS, OEKO-TEX (controleer wel of ze ook echt PFAS uitsluiten).

Voedselverpakking en keukengerei: Vermijd fastfoodverpakkingen zoals popcornzakken, pizzadozen en hamburgerdoosjes en Teflon-achtige anti-aanbakpannen (vooral oude of beschadigde pannen). Kies voor RVS, gietijzer, keramiek of glas voor koken, herbruikbare voedselverpakkingen zonder chemische coatings (zoals bijenwasdoeken).

Schoonmaak- en onderhoudsproducten: Vermijd waterafstotende sprays voor meubels/schoenen en glans- of beschermingssprays voor auto’s of ramen tenzij expliciet PFAS-vrij

Brandblussers en bouwproducten: Niet voor dagelijks gebruik, maar wees alert op brandblusschuim (vooral op werk of in industrie), tapijten en meubels die “vlamvertragend” zijn behandeld – kunnen PFAS bevatten.

Algemene aankooptips:

• Zoek op websites of verpakkingen naar termen als: PFAS-vrij, fluorvrij, perfluoro-free, geen forever chemicals
• Koop van merken die transparant zijn over hun ingrediënten en productieproces
• Gebruik bronnen zoals: https://detoxmypfas.org) (informatie en merkgidsen)
  https://echa.europa.eu (Europese Chemie Agentschap met info over verboden stoffen)

Het bericht PFAS: waar zit het allemaal in en waarom zou je het willen vermijden? verscheen eerst op Green Jump's blog.

In de moderne keuken zijn anti-aanbakpannen onmisbaar geworden. Ze maken koken een stuk makkelijker doordat ze voorkomen dat voedsel aanbakt. Maar er kleven ook enkele gezondheidsrisico’s aan het gebruik van deze pannen. Vooral als het gaat om teflon en andere pannen met een anti-aanbaklaag kan er sprake zijn van schadelijke stoffen die beter vermeden kunnen worden. Gelukkig zijn er uitstekende alternatieven, zoals pannen zonder PFAS, die niet alleen gezonder zijn, maar ook beter voor het milieu. In dit blog duiken we dieper in de risico’s van teflon, de voordelen van PFAS-vrije pannen, en waarom een koekenpan zonder anti-aanbaklaag een slimme keuze kan zijn.

Teflon is de een merknaam voor polytetrafluoretheen (PTFE), een synthetisch polymeer dat vaak wordt gebruikt voor anti-aanbaklagen in pannen. Het idee is eenvoudig: een koekenpan met teflon zorgt ervoor dat je eten niet aanbakt, waardoor je minder vet nodig hebt en het koken gemakkelijker wordt. Maar achter dit gemak schuilen mogelijk gezondheidsrisico’s die niet onderschat moeten worden. En daarnaast gaan de pannen vaak maar kort mee waardoor ze ook niet duurzaam zijn. Nieuwe anti-aanbaklagen zijn vaak niet 100% duidelijk qua samenstelling en ook om die reden vermijden wij deze liever.

PFAS en gezondheid

Teflon wordt vaak geassocieerd met PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen), een groep kunstmatige stoffen die in veel producten, waaronder koekenpannen, kunnen worden aangetroffen. PFAS worden ook wel “forever chemicals” genoemd, omdat ze niet afbreken in de natuur en zich bovendien ophopen in het milieu en in ons lichaam. De bezorgdheid over PFAS komt voort uit hun potentieel schadelijke effect op de gezondheid. Er zijn aanwijzingen dat PFAS kunnen bijdragen aan verschillende gezondheidsproblemen, zoals hormonale verstoring, verminderde vruchtbaarheid, een verhoogd risico op kanker (vooral nier- en leverkanker) en een verzwakt immuunsysteem, wat kan leiden tot een grotere vatbaarheid voor infecties.

Teflon zonder PFOA

Teflon zonder PFOA (perfluoroctaanzuur) is inmiddels een standaard vereiste in de meeste pannen, maar PFAS kunnen nog steeds aanwezig zijn in de anti-aanbaklaag. Dit maakt het belangrijk om bewust te kiezen voor een pan zonder PFAS, zelfs als de pan geen PFOA bevat.

De gevaren van hoge temperaturen

Wanneer je een pan met teflon op hoge temperaturen verhit (boven de 260°C), kunnen er giftige dampen vrijkomen. Dit fenomeen, ook wel “teflon-toxiciteit” genoemd, kan leiden tot griepachtige symptomen, zoals hoofdpijn, koude rillingen en koorts, die worden aangeduid als polymeerrookkoorts. Dit is vooral een risico bij verouderde of beschadigde pannen.

Alternatieven voor teflon: de voordelen van pannen zonder PFAS

Gelukkig zijn er steeds meer alternatieven voor pannen met anti-aanbaklagen die teflonvrij zijn. Pannen zonder PFAS, zoals die gemaakt van keramiek, RVS, gietijzer, emaille en plaatstalen pannen bieden een gezonder alternatief. Emaille pannen zoals de emaille koekenpan van Riess, kunnen een uitstekende optie zijn voor wie op zoek is naar een koekenpan zonder PFAS. Deze PFAS-vrije koekenpan heeft een glaslaag die geen schadelijke stoffen bevat. Dit maakt het een fijne koekenpan zonder anti-aanbaklaag voor allerlei gerechten. Emaille pannen zijn bovendien bestand tegen corrosie en kunnen op hoge temperaturen gebruikt worden, waardoor de pan geschikt is voor verschillende kooktechnieken. Een emaille pannenkoekenpan zonder PFAS is bijvoorbeeld perfect voor het maken van pannenkoeken voor je kinderen of kleinkinderen, zonder je zorgen te hoeven maken over schadelijke stoffen.

Plaatstalen pannen: duurzame PFAS-vrije koekenpan

Ons favoriete alternatief voor pannen zonder anti-aanbaklaag zijn de plaatstalen pannen (en andere producten) van Netherton Foundry. Deze pannen zonder PFAS zijn gemaakt van plaatstaal, dat bij gebruik een natuurlijke anti-aanbaklaag ontwikkelt. Dit proces heet ‘seasoning’, waarbij olie of vet zich hecht aan het oppervlak van de pan en een beschermende laag vormt, de eerste seasonlaag zit al op de pan als je deze koopt. Een koekenpan zonder teflon van plaatstaal is niet alleen veilig voor je gezondheid, maar biedt ook een lange levensduur en daarmee duurzaamheid. Daarnaast warmt een plaatstalen koekenpan gelijkmatig op, zodat je gerechten perfect bereid worden. Deze pannen zijn ideaal voor zowel laag vuur koken als het bereiden van gerechten op hoge temperatuur, zoals vlees of vis. Met deze plaatstalen pannen heb je dus een pan voor het leven!

Netherton Foundry is een familiebedrijf in Engeland dat duurzame plaatstalen en gietijzeren pannen en andere keukenproducten maakt met een minimale impact op de planeet door een duurzame productiemethode en het gebruik van lokale grondstoffen.

Waarom kiezen voor pannen zonder teflon en PFAS?

Koken zonder schadelijke stoffen begint met het kiezen van pannen zonder anti-aanbaklaag. Wat je ook kiest – een PFAS-vrije pan, zoals een emaille pan of een plaatstalen pan – de voordelen zijn duidelijk: je kookt gezonder, zonder schadelijke stoffen zoals teflon, PFAS en PFOA. Het gebruik van pannen die vrij zijn van PFAS en andere schadelijke stoffen maakt niet alleen je kookervaring veiliger, maar draagt ook bij aan een duurzamer leven. Je hoeft immers niet meer om de zoveel tijd een nieuwe pan aan te schaffen omdat de anti-aanbaklaag beschadigd is.

Het bericht De gezondheidsrisico’s van teflon en anti-aanbaklagen verscheen eerst op Green Jump's blog.

Eind jaren 30 ontdekte chemicus Roy Plunkett bij toeval polytetrafluoretheen, beter bekend als Teflon, in het laboratorium van DuPont. Deze ontdekking markeert het begin van de geschiedenis van PFAS, de verzamelnaam voor een groep stoffen bestaande uit wel 6000(!) verschillende per- en polyfluoralkylstoffen. De bekendste daarvan, PFOA, PFOS en GenX heb je vast al eens voorbij horen komen. PFAS zijn echt man made, oftewel een groep stoffen die niet van nature voorkomt. En ze hebben een chemische verbinding die zó sterk is dat ze vet-, vuil en/of waterafstotend zijn. Met de ontdekking van Teflon ging daarmee een wereld open: antiaanbakpannen, waterafstotend leer en textiel, en nog veel en veel meer. In de afgelopen 80 jaar zijn vele PFAS volop geproduceerd voor uiteenlopende toepassingen. Maar, sinds een jaar of 20 wordt steeds duidelijker dat PFAS eigenlijk helemaal niet zo fantastisch is.

Waarom is PFAS een probleem?

De kracht van deze stoffen is ook hun zwakte. De chemische verbinding in PFAS is namelijk zó sterk dat die vrijwel niet stuk te krijgen is. Zonlicht, hitte en chemicaliën hebben er geen vat op. En waar andere stoffen (zoals microplastics) nog wel eens worden opgeruimd door enzymen en microben, is er vooralsnog geen bacterie bekend die zich heeft gewaagd aan PFAS. En dus stapelen deze stoffen zich op. In de natuur en in de mens. En kunnen ze schadelijke effecten hebben op bijvoorbeeld het immuunsysteem, de voortplanting of kunnen ze kanker veroorzaken. Deze effecten verschillen per specifieke PFAS.

Wat wordt er aan PFAS gedaan?

Er worden steeds grotere stappen gezet om van deze forever chemical af te komen. Met strikte regels voor grond-, weg- en waterbouw wordt de verspreiding van PFAS-houdende grond naar plekken waar vrijwel geen PFAS in grond of water zit mogelijk beperkt. En ook voor consumentenproducten zijn en worden regelgevingen steeds verder aangescherpt.

Zo is PFOS sinds 2008 verboden in veel toepassingen en is PFOA sinds 2020 verboden voor gebruik in consumentenproducten (zoals antiaanbakpannen). Ook is sinds 1 juli 2022 PFAS verboden voor voedselverpakkingen. Dat betekent dat je niet meer bang hoeft te zijn dat je pizzadoos, patatbakje of koffiebeker aan de binnenzijde bekleed is met een PFAS.

Daarnaast hebben Nederland, Denemarken, Duitsland, Zweden én Noorwegen samen, op 15 juli 2021, in Brussel een voorstel ingediend voor een totaal verbod op PFAS in heel Europa voor niet-essentiële toepassingen. Een goed plan, want bij eerdere verboden op specifieke stoffen uit de PFAS-groep bleken er vervolgens alternatieven te worden gebruikt die minstens even schadelijk zijn. Omdat een dergelijk restrictievoorstel vele stappen moet doorlopen zal het daadwerkelijke verbod nog even op zich laten wachten. Maar het is de bedoeling dat deze uiterlijk 2025 in moet gaan.

De vraag waar het allemaal mee begon: Zit er PFAS in een verzenddoos?

Soms worden beschermende coatings toegevoegd om papier en karton speciale eigenschappen mee te geven. Deze coatings kunnen fysiek zijn (bijvoorbeeld een plastic laagje) of chemisch (zoals PFAS). Maar hoe het dan met die verzenddoos zit? Dat was nog niet zo makkelijk te achterhalen. Gelukkig konden ze daar bij de Vereniging van Nederlandse Papierfabrieken meer over vertellen. Het goede nieuws: bij algemene verzendverpakkingen worden géén chemische coatings aangebracht én de Nederlandse papierfabrieken maken sowieso geen gebruik van PFAS gemaakt in coatings. Over een PFAS-houdende beschermlaag hoef je je bij een verzenddoos dus geen zorgen te maken!

Wel bleek uit onderzoek in opdracht van de overheid uit 2021 dat afvalwater van oud papier fabrieken en gerecycled papier lage concentraties PFAS kan bevatten. Aangezien golfkarton veelal bestaat uit houtpulp, zetmeellijm en nieuw óf gerecycled papier is dus niet met 100% zekerheid te zeggen dat een willekeurige verzenddoos absoluut geen PFAS bevat. Mocht dat wel zo zijn, PFAS in papier is meestal ‘materiaal gebonden’ en komt daarom veel moeilijker vrij dan bijvoorbeeld PFAS in blusschuim of smeermiddel. De mogelijke aanwezigheid van PFAS in gerecycled papier is precies de reden dat het verbod op deze stoffen zo belangrijk is. Want dat verbod geldt niet alleen voor bewust toegevoegde stoffen, maar ook PFAS in gerecyclede stromen zijn dan niet meer toegestaan. Op deze manier wordt de verspreiding van deze forever chemical aan de bron aangepakt!

Ik wil PFAS vermijden! Maar kan dat wel?

PFAS is haast overal. Soms zit het in medicijnen, textiel en auto- of skiwax. Maar het zit ook in fluorhoudend blusschuim en in zonnepanelen, gitaarsnaren, inkt en nog veel en veel meer. De toepassingen zijn werkelijk eindeloos. En omdat PFAS in de afgelopen 80 jaar zo breed is toegepast is het terug te vinden in de grond, maar ook in het drinkwater, soms in voedingsmiddelen en in huisstof. Zelfs je glossy magazine of krant kan lage concentraties PFAS bevatten, bleek uit het eerder genoemde onderzoek. Je kan daarom zelf helaas weinig doen om PFAS volledig te vermijden. Wat je wel kan doen? Lucht en stof je huis regelmatig. En wees kritisch op de producten die je aanschaft. Gebruik stalen of emaillen bakpannen, let op bij waterafstotende kleding, banken of tapijten en check bijvoorbeeld de ingrediënten van je schoonmaakmiddelen en cosmetica. Juist door producten te kopen die geen PFAS bevatten draag je bij aan minder verspreiding van PFAS. Zo zorgen we er samen voor dat er steeds minder PFAS in het milieu terecht komt. Wil je zeker weten of er PFAS zit in een specifiek product, vraag het dan de producent. Deze hoort je de informatie binnen 45 dagen gratis te geven.

Wil je meer weten over PFAS en waar je op kan letten?

Onder andere bij het RIVM, waarzitwatin en de KNOV lees je nog veel meer tips en toegankelijke informatie over deze groep stoffen:

– https://www.rivmmagazines.nl/pfas/2021/01/wat-zijn-pfas

– https://www.rivmmagazines.nl/pfas/2021/01/index

– https://www.chemischefeitelijkheden.nl/files/9a9328e9aa286c3834026e5b08e36eaa.pdf

– https://waarzitwatin.nl/stoffen/pfas

Het bericht PFAS, van droom tot drama verscheen eerst op Green Jump's blog.