In de moderne keuken zijn anti-aanbakpannen onmisbaar geworden. Ze maken koken een stuk makkelijker doordat ze voorkomen dat voedsel aanbakt. Maar er kleven ook enkele gezondheidsrisico’s aan het gebruik van deze pannen. Vooral als het gaat om teflon en andere pannen met een anti-aanbaklaag kan er sprake zijn van schadelijke stoffen die beter vermeden kunnen worden. Gelukkig zijn er uitstekende alternatieven, zoals pannen zonder PFAS, die niet alleen gezonder zijn, maar ook beter voor het milieu. In dit blog duiken we dieper in de risico’s van teflon, de voordelen van PFAS-vrije pannen, en waarom een koekenpan zonder anti-aanbaklaag een slimme keuze kan zijn.

Teflon is de een merknaam voor polytetrafluoretheen (PTFE), een synthetisch polymeer dat vaak wordt gebruikt voor anti-aanbaklagen in pannen. Het idee is eenvoudig: een koekenpan met teflon zorgt ervoor dat je eten niet aanbakt, waardoor je minder vet nodig hebt en het koken gemakkelijker wordt. Maar achter dit gemak schuilen mogelijk gezondheidsrisico’s die niet onderschat moeten worden. En daarnaast gaan de pannen vaak maar kort mee waardoor ze ook niet duurzaam zijn. Nieuwe anti-aanbaklagen zijn vaak niet 100% duidelijk qua samenstelling en ook om die reden vermijden wij deze liever.

PFAS en gezondheid

Teflon wordt vaak geassocieerd met PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen), een groep kunstmatige stoffen die in veel producten, waaronder koekenpannen, kunnen worden aangetroffen. PFAS worden ook wel “forever chemicals” genoemd, omdat ze niet afbreken in de natuur en zich bovendien ophopen in het milieu en in ons lichaam. De bezorgdheid over PFAS komt voort uit hun potentieel schadelijke effect op de gezondheid. Er zijn aanwijzingen dat PFAS kunnen bijdragen aan verschillende gezondheidsproblemen, zoals hormonale verstoring, verminderde vruchtbaarheid, een verhoogd risico op kanker (vooral nier- en leverkanker) en een verzwakt immuunsysteem, wat kan leiden tot een grotere vatbaarheid voor infecties.

Teflon zonder PFOA

Teflon zonder PFOA (perfluoroctaanzuur) is inmiddels een standaard vereiste in de meeste pannen, maar PFAS kunnen nog steeds aanwezig zijn in de anti-aanbaklaag. Dit maakt het belangrijk om bewust te kiezen voor een pan zonder PFAS, zelfs als de pan geen PFOA bevat.

De gevaren van hoge temperaturen

Wanneer je een pan met teflon op hoge temperaturen verhit (boven de 260°C), kunnen er giftige dampen vrijkomen. Dit fenomeen, ook wel “teflon-toxiciteit” genoemd, kan leiden tot griepachtige symptomen, zoals hoofdpijn, koude rillingen en koorts, die worden aangeduid als polymeerrookkoorts. Dit is vooral een risico bij verouderde of beschadigde pannen.

Alternatieven voor teflon: de voordelen van pannen zonder PFAS

Gelukkig zijn er steeds meer alternatieven voor pannen met anti-aanbaklagen die teflonvrij zijn. Pannen zonder PFAS, zoals die gemaakt van keramiek, RVS, gietijzer, emaille en plaatstalen pannen bieden een gezonder alternatief. Emaille pannen zoals de emaille koekenpan van Riess, kunnen een uitstekende optie zijn voor wie op zoek is naar een koekenpan zonder PFAS. Deze PFAS-vrije koekenpan heeft een glaslaag die geen schadelijke stoffen bevat. Dit maakt het een fijne koekenpan zonder anti-aanbaklaag voor allerlei gerechten. Emaille pannen zijn bovendien bestand tegen corrosie en kunnen op hoge temperaturen gebruikt worden, waardoor de pan geschikt is voor verschillende kooktechnieken. Een emaille pannenkoekenpan zonder PFAS is bijvoorbeeld perfect voor het maken van pannenkoeken voor je kinderen of kleinkinderen, zonder je zorgen te hoeven maken over schadelijke stoffen.

Plaatstalen pannen: duurzame PFAS-vrije koekenpan

Ons favoriete alternatief voor pannen zonder anti-aanbaklaag zijn de plaatstalen pannen (en andere producten) van Netherton Foundry. Deze pannen zonder PFAS zijn gemaakt van plaatstaal, dat bij gebruik een natuurlijke anti-aanbaklaag ontwikkelt. Dit proces heet ‘seasoning’, waarbij olie of vet zich hecht aan het oppervlak van de pan en een beschermende laag vormt, de eerste seasonlaag zit al op de pan als je deze koopt. Een koekenpan zonder teflon van plaatstaal is niet alleen veilig voor je gezondheid, maar biedt ook een lange levensduur en daarmee duurzaamheid. Daarnaast warmt een plaatstalen koekenpan gelijkmatig op, zodat je gerechten perfect bereid worden. Deze pannen zijn ideaal voor zowel laag vuur koken als het bereiden van gerechten op hoge temperatuur, zoals vlees of vis. Met deze plaatstalen pannen heb je dus een pan voor het leven!

Netherton Foundry is een familiebedrijf in Engeland dat duurzame plaatstalen en gietijzeren pannen en andere keukenproducten maakt met een minimale impact op de planeet door een duurzame productiemethode en het gebruik van lokale grondstoffen.

Waarom kiezen voor pannen zonder teflon en PFAS?

Koken zonder schadelijke stoffen begint met het kiezen van pannen zonder anti-aanbaklaag. Wat je ook kiest – een PFAS-vrije pan, zoals een emaille pan of een plaatstalen pan – de voordelen zijn duidelijk: je kookt gezonder, zonder schadelijke stoffen zoals teflon, PFAS en PFOA. Het gebruik van pannen die vrij zijn van PFAS en andere schadelijke stoffen maakt niet alleen je kookervaring veiliger, maar draagt ook bij aan een duurzamer leven. Je hoeft immers niet meer om de zoveel tijd een nieuwe pan aan te schaffen omdat de anti-aanbaklaag beschadigd is.

Het bericht De gezondheidsrisico’s van teflon en anti-aanbaklagen verscheen eerst op Green Jump's blog.

PFOA, de stof die gebruikt wordt bij de productie van Teflon is schadelijk, maar wordt wereldwijd nog gewoon gebruikt voor de productie van anti-aanbakpannen.

Wat is Teflon en hoe krijg ik het binnen?

In de volksmond wordt een antiaanbaklaag vaak Teflon genoemd. Teflon is een merknaam voor polytetrafluorethyleen (PTFE). Het is een organische kunststof en hoort bij de familie van perfluorochemicaliën (PFC’s). PFC’s worden ook gebruikt in voedselverpakkingen (bijv. pizzadozen, magnetron popcorn), tapijt, meubels en kleding. Ze maken deze materialen water-, vlek- en vetafstotend.

Ziekteverschijnselen en teflon

De uitvinder en producent van Teflon, DuPont, geeft aan dat er bij mensen ziekteverschijnselen kunnen optreden als gevolg van het inademen van de vrijkomende dampen van een oververhitte Teflon/PTFE pan.

Dit is volgens de producent dan het gevolg van onjuist gebruik van de pan, bij oververhitting. Maar wanneer is een pan oververhit? De schadelijke stoffen komen pas echt vrij boven de 340 graden Celsius. Dit lijkt heel hoog, maar in de praktijk wordt deze temperatuur toch redelijk snel bereikt als je een pan even laat voorverwarmen op hoog vuur. Bovendien begint Teflon vanaf 260 graden al langzaam af te breken. Dus de afbraakproducten komen uiteindelijk via de lucht en het voedsel in je lichaam terecht.

Ook kunnen door krassen in de pan kleine stukjes van de anti-aanbaklaag in het voedsel terechtkomen. Volgens de fabrikant zijn deze Teflon deeltjes inert, wat betekent dat ze het lichaam weer onveranderd verlaten. De fabrikant adviseert wel dat je beschadigde Teflon pannen niet zou moeten gebruiken. Waarschijnlijk dus toch niet helemaal veilig om binnen te krijgen?

Gezondheidsrisico’s van Teflon

In het lichaam wordt Teflon/PTFE afgebroken tot de grondstof PFOA (Perfluoroctaanzuur, ook wel C8 genoemd). PFOA kan daarna niet meer verder worden afgebroken en omdat het zeer langzaam wordt uitgescheiden, blijft het jaren in het bloed en lever aanwezig. Daarbij komt er steeds meer PFOA bij, waardoor het zich opstapelt in het lichaam.

De lange termijn effecten van PFOA zijn nog niet heel uitvoerig bestudeerd, maar het lijkt erop dat langdurige blootstelling een schadelijk effect zou kunnen hebben op onder andere het spijsverteringsstelsel, cholesterol, de lever en de schildklier. Ook lijkt er een mogelijke relatie met kanker te zijn. PFOA passeert ook de placenta en kan worden uitgescheiden in moedermelk.

PFC’s in het milieu

Naast het gevaar voor de gezondheid vormt de aanwezigheid van PFC’s een risico voor het milieu en dieren. De afbraakproducten stapelen zich op en blijven circuleren in milieu, voedselketen en wereldpopulatie. Het wereldwijde, veelvuldige gebruik van PFC’s is een van de oorzaken van de permanente aanwezigheid van giftige PFOA in het bloed van vrijwel alle mensen.

Welke alternatieve pannen zijn wel veilig?

Om het zekere voor het onzekere te nemen kun je zelf de keuze maken om geen pannen met een Teflon/PTFE antiaanbaklaag te gebruiken. Gelukkig zijn er goede en betaalbare alternatieven op de markt. Om te bakken kun je kiezen voor roestvrijstaal, gietijzer of emaillen pannen. Het voordeel van deze pannen is dat ze geen kwetsbare antiaanbaklaag hebben en ze erg lang mee zullen gaan.

Bij Green Jump zijn we net begonnen met de verkoop van pannen en hebben we om te koken als eerste voor Riess emaillen pannen gekozen, duurzaam, gemaakt in Oostenrijk en 100% gezond. We kozen voor Green Pan als koekenpannen met een veilige anti-aanbaklaag en daarnaast voor de keiharde pannen van Ceramcor voor bakken, braden en al je andere gerechten.

Bakken

Taart- en cakevormen hebben vaak een Teflon laag. Voor bakken in de oven kun je beter gebruik maken van bijvoorbeeld oven-veilig glas, RVS, siliconen bakvormen (tot 220 graden) of bakblikken met een keramische laag.

Handige apparaten

Als laatste moeten de apparaten met anti-aanbaklagen niet vergeten worden; je broodbakmachine, gourmetstel, tosti ijzer of grill. Een aantal van deze apparaten wordt niet zo heet als een koekenpan op het vuur, maar de antiaanbaklaag kan wel beschadigd raken waardoor je de Teflon binnen kunt krijgen. Deze apparaten zijn superhandig, maar misschien kun je wel gewoon zonder of is er een alternatief. Tosti’s kun je ook prima bakken in een koekenpan of met een ouderwetse tosti tang. Brood kun je in de oven bakken, grillen op het gas in een gietijzeren grillpan en steengrillen is net zo lekker en leuk als gourmetten.

Heb jij een tip?

We zijn benieuwd naar welke pannen, bakvormen en apparaten jij gebruikt. Hoe bevalt dit? We horen graag je ervaringen en/of tips.

Wil je meer lezen

Hieronder nog een aantal linkjes als je je nog wat meer wilt verdiepen.

• http://www.ewg.org/research/pfc-dictionary
• http://www.hpa.org.uk/webc/HPAwebFile/HPAweb_C/1246260032570
• http://www.ewg.org/enviroblog/2004/05/study-links-teflon-chemical-higher-cancer-rates
• http://www.ewg.org/enviroblog/2007/06/ask-ewg-why-there-teflon-clothes-it-safe

Het bericht Teflon gevaarlijk of niet? Alternatieven voor Teflon. verscheen eerst op Green Jump's blog.