Microvezels en microplastics

Als je textiel wast komen er namelijk kleine vezels los van de stof. Deze microvezels (of microfibers) kunnen synthetisch zijn, van nylon, polyester of acryl. Maar er zijn ook natuurlijke microvezels, afkomstig van bijvoorbeeld katoen of linnen. Samen met het spoelwater van je wasmachine komen deze minuscule vezeltjes terecht in ons riool en in de natuur. En daar hebben ze groot effect. Want juist die ieniemienie vezeltjes afkomstig van synthetisch textiel vormen een groot deel van de microplastics in de oceaan. Zeedieren kunnen deze synthetische microvezels binnenkrijgen en zo komen de vezels ook in onze voedselketen terecht.

Een verrassend inzicht

Jarenlang werd gedacht dat vooral bij fijne wasjes minder vezels zouden loskomen van kleding. Een wasprogramma voor fijne was is namelijk heel zachtaardig: de was verandert minder vaak van richting, wordt op lagere snelheid gecentrifugeerd en de stoffen wrijven daardoor veel minder. Maar niets is minder waar, laat onderzoek van de Newcastle University zien.

Het water is de sleutel!

De onderzoekers gingen ervanuit dat juist bij ‘agressievere’ wasprogramma’s de meeste microvezels zouden loskomen. Maar wat bleek? Niet de wrijving van de stof, maar de ‘volume van het water per wasbeurt’ blijkt de grootste invloed te hebben. Oftewel: hoe meer water ten opzichte van het textiel in de machine, hoe meer vezels er loskomen. Het water wordt door de stof gedrukt en ‘plukt’ de kleine deeltjes als het ware los. En, je raadt het misschien al, juist bij fijne wasprogramma’s wordt er veel meer water gebruikt. Maar ook bij halfvolle trommels is er – in verhouding tot het textiel – veel water aanwezig.

Een kijkje in de wereld van het onderzoek

De onderzoekers zijn eerst aan de slag gegaan met een speciaal apparaat waarmee een wasmachine gesimuleerd kan worden. Met deze ‘tergotometer’ konden de onderzoekers allerlei variabelen aanpassen, zoals de hoeveelheid water, temperatuur, centrifugeersnelheid en tijd.

Een speciale ‘DigiEye camera’ bekeek en berekende vervolgens hoeveel microvezels loskwamen tijdens de was. De testen zijn daarna nog eens uitgevoerd met echte wasmachines in het testcentrum van Procter&Gamble. Uit al deze testen is gebleken dat bij een delicate was gemiddeld 800.000 microvezels meer loskomen dan bij een standaard was. In dit onderzoek werd overigens specifiek gekeken naar de hoeveelheid plastic microvezels.

Kleine stapjes voor een groot verschil

Dat microvezels loskomen tijdens het wassen is al langer bekend. Sommige wasmachines hebben dan ook filters om vezels op te vangen. Maar die houden niet alles tegen. En zo komen er best wat microvezels terecht in de natuur. Dat willen we natuurlijk het liefste voorkomen. Zo heeft Frankrijk, in samenwerking met de Plastic Soup Foundation, besloten dat álle nieuwe wasmachines vanaf 2025 verplicht uitgerust moeten zijn met een geschikt filter. En uit onderzoek van Ocean Wise blijkt dat niet elke stof evenveel vezels verliest. Sommige stoffen laten wel 800x meer vezels los! En bij nylon en polyester speelt ook de dikte van de stof hierin mee. Interessante uitgangspunten die kunnen helpen bij het ontwerpen van meer oceaan-vriendelijke producten. Daarnaast maken kleine stapjes vaak al een groots verschil. Dus goed om te onthouden: bij fijne wasprogramma’s en halfvolle machines komen veel meer microvezels los dan bij standaard wasprogramma’s met volle trommels. En heeft jouw wasmachine (nog) geen geschikt filter om microvezels op te vangen? Bij ons vind je uiteraard de GuppyFriend waszak, dé waszak voor je synthetische kleding. Een mooie pragmatische oplossing van een non profit-bedrijf dat zich hard maakt voor een microplastic-vrije wereld!

Het bericht Hoe kleine en fijne wasjes bijdragen aan de plastic soep verscheen eerst op Green Jump's blog.

Hé wacht, daar hebben wij het eerder toch ook over gehad?

Dat klopt! Eerder berichtten we dat baby’s deze hele kleine stukjes kunststof, kleiner dan 5 mm, kunnen binnenkrijgen door het gebruik van plastic babyflessen en dat microplastics terug te vinden zijn in de ontlasting van baby’s. Uit onderzoeken blijkt ook dat we op vele manieren worden blootgesteld aan deze kleine plastic deeltjes; ze dwarrelen door de lucht, zweven door het water en hopen zich op in stof in huis. Die deeltjes komen daar bijvoorbeeld als je je polyester trui uittrekt, fleece deken uitschudt of van sigarettenpeuken, plastic zakjes en verpakkingen die verweren in de natuur. Zelfs ons drinkwater bevat microplastics, evenals duizenden cosmeticaproducten.

Wat betekent dat voor onze gezondheid?

Microplastics zijn dus overal. Maar welk effect ze op ons lichaam kunnen hebben, weten we eigenlijk niet echt. Best bijzonder toch? Dat vonden ze bij ZonMw, Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie, ook. Reden voor hen om het Programma Microplastics & Health op te zetten, een wereldwijd uniek programma dat in een jaar tijd 15 kortlopende onderzoeksprojecten heeft gefinancierd. In de hoop antwoord te vinden op vragen als ‘welk effect hebben microplastics op de darmen’ en ‘wat is de impact van microplastic vezels op onze longen’. Dit programma is inmiddels afgerond en de resultaten van deze onderzoeken zijn bekend.

Van microplastics in de bloedbaan…

Misschien heb je het wel al gelezen. Want bij eerdere experimenten in een laboratorium vermoedden ze het al, maar nu weten ze het zeker: microplastics zijn aanwezig in menselijk bloed. Uit onderzoek van de VU bleek het bloed van 75% van de anonieme bloeddonoren microplastics te bevatten. Dat klinkt schrikbarend, maar de grote vraag is vooral: wat betekent dat voor onze gezondheid? Kunnen deze deeltjes bijvoorbeeld via de bloedbaan in organen terecht komen? En heeft dat gezondheidseffecten tot gevolg? Volgens de onderzoekers zelf is vervolgonderzoek hard nodig om hier antwoord op te kunnen geven.

…tot effect op de ontwikkeling van de luchtwegen…

Ook hebben onderzoekers van UMC Utrecht gekeken hoe menselijke immuuncellen reageren op microplastics. En wat bleek? De deeltjes kunnen leiden tot ontstekingsreacties in het menselijk lichaam. Ook vonden onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen dat nylonvezels mogelijk minder onschuldig zijn dan werd gedacht. Bij het kweken van minilongetjes waar microplastics aan toegevoegd werden, bleken de longetjes met polyesterdeeltjes door te groeien. Maar bij de longetjes waar nylondeeltjes aan werden toegevoegd remde de groei. De onderzoekers concluderen dat met name microplastics van nylon een groot effect kunnen hebben op de ontwikkeling van de luchtwegen.

…en van verstoringen tot ontstekingsreacties

Uit de verschillende onderzoeken werd ook duidelijk dat die kleine plastic deeltjes de darmwand en de placenta kunnen passeren en dat, afhankelijk van het type microplastic, ontstekingseiwitten in de darm worden geactiveerd. Ook kunnen de deeltjes op oppervlaktewater een goede drager van ziekteverwekkers zijn en is niet uit te sluiten, dat na herhaalde blootstelling een allergie op microplastics kan ontstaan. Meer uitleg over al deze (en andere) onderzoeksresultaten vind je in het nieuwsbericht van ZonMw.

Resultaten die aan het denken zetten over microplastics

Dat microplastics ons lichaam binnenkomen is dus zeker. En dat er effecten kunnen optreden ook. Maar hoeveel deeltjes ons lichaam binnen komen en hoelang ze aanwezig blijven? En wat de gevolgen zijn voor de mens? Dat weten we nog niet. Het programma Microplastics & Health is inmiddels afgerond, maar gelukkig wordt er een vervolg aan gegeven. Het MOMENTUM consortium, een publiek-private samenwerking, moet hier de komende tijd meer duidelijkheid over gaan geven. De betrokken partijen hopen rond 2024 meer te kunnen vertellen over de precieze effecten van die kleine deeltjes op onze gezondheid én hoe we schadelijke effecten kunnen voorkomen. Nederland is overigens met dit initiatief koploper op het gebied van onderzoek naar de gezondheidseffecten van microplastics.

Hoe vermijd je microplastics?

Wil je graag je blootstelling aan microplastics verminderen? Zorg dan in ieder geval voor lekkere frisse lucht in huis en stofzuig regelmatig. Microplastics zijn afkomstig van kunststof producten in huis en in de natuur. Kies daarom zoveel mogelijk voor producten van natuurlijke materialen. Zoals RVS lunchtrommels en drinkflessen, speelgoed van natuurlijke materialen en kleding van linnen, wol of katoen. Ga voor microplasticvrije cosmetica met een natuurkeurmerk, of zoek naar producten met het logo van Beat the microbead, een initiatief van de Plastic Soup Foundation. En let ook zeker even op met bijvoorbeeld het leegschudden van het filter van je droger; dit is typisch een plek waar microplastics zich ophopen. In dit college van de Universiteit van Nederland, legt een van de betrokken onderzoekers nog eens helder en duidelijk uit wat we nu weten over microplastics, aanrader!

Het bericht Microplastics, hebben ze effect op ons lichaam? verscheen eerst op Green Jump's blog.

Wat zijn microbeads

Microbeads zijn kleine plastic bolletjes van 5 µm tot 1 mm die aan verzorgingsproducten worden toegevoegd voor het scrubbende, reinigende effect of om het product mooier te laten lijken. Je vindt ze in bijvoorbeeld douchegels, gezichtsscrub, zepen en tandpasta. De bolletjes worden gemaakt van verschillende soorten plastic, polypropeen (PP), polyethyleen (PE), polyethyleentereftalaat (PET), nylon, PTFE (Teflon) en polymethyl methaacrylaat (PMMA, plexiglas).

Microplastics zijn alle plastic deeltjes kleiner dan 5 mm. Primaire bronnen van microplastics zijn bijvoorbeeld reinigingmiddelen en allerlei industriële toepassingen zoals electronica, auto’s en de medische wereld. Secundaire bronnen zijn bijvoorbeeld grotere stukken landbouwplastic, bouwfolie of verpakkingsmateriaal waaruit door UV-afbraak microplastics ontstaan die steeds verder uit elkaar vallen. Ook komen er microplastics in het milieu door het wassen van synthetische textielvezels, zoals nylon, polyester en acryl. (Daar is overigens een goede oplossing voor, gebruik een Guppyfriend waszak).

Nóg kleinere plasticdeeltjes, kleiner dan 0,1 µm (100 nm), heten nanoplastics en komen bijvoorbeeld vrij bij 3D printen. De verwachting is dat deze superkleine plastic deeltjes in de toekomst steeds meer zullen worden toegepast.

Gezondheidsrisico van microbeads

Microbeads vormen een bedreiging voor de gezondheid. Vissen, mosselen en zelfs plankton, wat aan het begin van onze voedselketen staat, nemen microbeads op. Via microbeads worden we inwendig blootgesteld aan schadelijke stoffen. Microbeads binden gemakkelijk aan schadelijke organische chemicaliën die door vervuiling in wateren aanwezig zijn. Deze groep zeer schadelijk stoffen noemt men POP’s (Persistent Organic Pollutants) zoals bijvoorbeeld DDT (een insecticide) en PCB’s (zeer giftige chloorverbindingen). Daarbij kunnen de plastics, waar de microbeads van gemaakt zijn, van zichzelf ook schadelijke stoffen zoals weekmakers bevatten.

Plastic Soep

Microbeads dragen bij aan de grote plastic-soep die het milieu ernstig bedreigt. In 2004 werd het microbeads probleem voor het eerst goed beschreven en de afgelopen jaren komt het gelukkig steeds meer onder de aandacht van de politiek en de consument. Verschillende organisaties zoals Plastic Soup Foundation en Stichting De Noordzee maken zich hard voor het verminderen van deze zorgwekkende en groeiende hoeveelheid plastic in de oceanen. Samen hebben zij in 2012 de krachten gebundeld in de vorm van de succesvolle internationale campagne tegen plastic in cosmetica: Beat The Microbead.

Hoe herken je microbeads

Microbeads zijn soms met het blote oog te zien in een douchegel, felgekleurde blauwe bolletjes in een doorzichtige gel zijn waarschijnlijk gewoon plastic. Ze kunnen ook zó klein zijn dat je ze niet kunt zien, maar hoe herken je ze dan? Soms bevat de productomschrijving al het woord microbeads, gemakkelijk te herkennen dus. Je kunt microbeads in de ingrediëntenlijst herkennen aan de plasticnaam zoals polyethyleen of polypropeen of er staat gewoon microbeads tussen de ingrediënten.

Keurmerken en microbeads

Er zijn keurmerken die microbeads niet toestaan. Het Europees Ecolabel Cosmetica (het bekende eco bloem logo) verbiedt sinds 2014 microbeads in alle door haar gecertificeerde producten die worden afgespoeld.

Producten die Natrue gecertificeerd zijn zijn ook vrij van microbeads. Het gebruik van synthetische chemische stoffen, en dus ook plastic, is niet toegestaan binnen dit keurmerk.

Beat The Microbead App

Stichting Noordzee heeft samen met de Plasic Soup Foundation in 2012 een handige app (“Beat the Microbead”) voor consumenten op de Nederlandse markt gebracht waarmee een deel van de verantwoordelijkheid voor de microbeadvervuiling bij de consument wordt neergelegd. Met de app kun je gemakkelijk nakijken of er in een bepaald product microbeads zitten en zo het gebruik vermijden. De app wordt sinds 2013 ook internationaal gebruikt. Je kunt de app op zijn naam vinden in de App Store en Play Store.

Alternatieven voor microbeads

Natuurlijke alternatieven voor de vervuilende en schadelijke scrubbende plastic bolletjes zijn bijvoorbeeld suiker, zout, gemalen abrikozenpitten, jojoba beads of bamboepoeder. Het nadeel van deze alternatieven kunnen zijn: de hogere kosten en een minder grote aanvoer. Wellicht zijn biologisch afbreekbare plastics een alternatief, maar het nadeel daarvan is dat de meeste afbreekbare plastics moeilijk afbreken in het koude zeewater. In sommige producten zijn de microbeads eigenlijk ook overbodig en kan een product ook prima zonder korreltjes.

Verwijderen microbeads uit afvalwater

De zogenaamde verwijderingsefficiëntie van rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s) is een belangrijk onderdeel bij het verminderen en verwijderen van microplastics uit het milieu. Microbeads drijven en worden daardoor niet door de meestal gebruikte bezinkingmethode verwijderd door rwzi. Door de kleine afmeting kunnen de kleinste microbeads de eventueel aanwezige aanvullende membraanfilters passeren. Alleen waterzuiveringsinstallaties met aanvullende, nog fijnere filtratietechnieken kunnen de plastic bolletjes waarschijnlijk grotendeels (geschat op 99%) verwijderen. Uit een uitgebreid onderzoek in Amerika bleek dat 1/3 van de zuiveringsinstallaties in de staat New York microbeads uit het water haalt. Bij de overige 2/3 was dit niet het geval. In Nederland is nog niet goed in kaart gebracht wat de verwijderingsefficiëntie van microbeads uit de rwzi’s is.

Als een rwzi wel microbeads verwijdert komen ze toch vaak via het slib terug in het milieu. Slib wordt in Nederland grotendeels verbrand als biomassa brandstof. In omringende landen wordt slib daarnaast ook hergebruikt als voeding over het land het milieu in. Ook via overstort bij zeer veel regenval kan het afvalwater zonder gezuiverd te zijn direct in het milieu terechtkomen. Hierdoor zullen microbeads steeds in ons milieu blijven circuleren. Totdat alle microbeads verwijderd worden door rwzi’s zijn er dus maatregelen nodig die het microbeads probleem bij de bron aanpakken: voorkomen dat de microbeads in het milieu komen.

Maatregelen industrie

Het verwijderen van circulerende microbeads uit afvalwater is slechts symptoombestrijding. Gelukkig is de noodzaak van het verminderen van de toestroom van de hoeveelheid plastic microbeads in het milieu goed doorgedrongen tot de industrie door campagnes als “beat the microbead” en door druk van organisaties zoals 5 Gyres. Een aantal bedrijven heeft maatregelen getroffen. In 2012 besloot Unilever dat al hun verzorgingsproducten in 2015 vrij zullen zijn van microbeads. L’Oréal, Colgate-Palmolive, Beiersdorf en Procter & Gamble zullen ook gaan stoppen met het toevoegen van microbeads, helaas wordt er vaak geen datum genoemd en is de afspraak niet bindend. Johnson & Johnson ontwikkelt geen nieuwe producten meer met microbeads waardoor microbeads zullen worden uitgefaseerd. Vele bedrijven, ook Nederlandse, hebben hun beleid aangepast.

De Europese Cosmetica Branche beveelt de leden aan bij afspoelbare producten die vanaf 2020 op de markt worden gebracht geen plastic microbeads meer te gebruiken. In Nederland hebben alle leden van de Nederlandse Cosmetica Vereniging afgesproken dan in 2017, 80 procent van de leden microbeads zal hebben uitgefaseerd. Door al deze maatregelen zal de hoeveelheid microbeads uit verzorgingsproducten die de rwzi’s instroomt in de toekomst afnemen.

Definities zijn belangrijk

Het is belangrijk dat de definities scherp worden neergezet. De industrie kan nu creatief omgaan met de regels doordat bijvoorbeeld niet goed is vastgesteld wat “biologisch afbreekbaar” precies is. Beads die op de afvalberg wel afbreekbaar zijn, zijn dat in koud zeewater niet of veel langzamer. Deze beads mogen dan ondanks een verbod wel worden gebruikt door een producent. Hetzelfde geldt voor de term “afspoelbaar”. Een verbod gaat vaak over deze groep producten, maar microbeads worden ook toegepast in producten die je niet afspoelt zoals deodorant, lotions, nagellak etc.

Maatregelen politiek

In de afgelopen jaren is in een aantal landen de productie of het gebruik van microbeads in verzorgingsproducten verboden. Canada, Zweden en een aantal Amerikaanse staten hebben sinds 2015 een beperking of een verbod.

In Nederland zegt de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dat de risico’s van microbeads voor milieu en gezondheid moeilijk te bepalen zijn, er is veel nog onbekend en er is onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing waardoor er nog geen verbod is. Verzorgingsproducten in Nederland (de rest van de EU) moeten voldoen aan de eisen van de cosmeticaverordening van de EU. Deze stamt uit 2009 en hierin staat op dit moment geen verbod op microbeads. Daarnaast kunnen er aanvullende regels, afspraken en aanbevelingen zijn vanuit een overheid (of bijv vanuit industrie of keurmerken). In de cosmeticaverordening wordt helaas alleen gekeken naar effecten op gezondheid, negatieve milieueffecten kunnen geen reden zijn voor aanpassing. Er wordt internationaal ook gewerkt binnen het zeeverdrag (OSPAR) aan het onderzoek en opstellen van regels voor het inperken van het microbeads probleem. Een wettelijk verbod op microbeads in de cosmeticawet is er dus nog niet maar er wordt aan gewerkt. De Nederlandse politiek heeft hierbij het voortouw genomen en dit staat inmiddels hoog op de agenda van de Europese Unie. In Nederland zijn alle Nederlandse en EU maatregelen en adviezen samen opgenomen in het Nationaal Waterplan 2015-2021

Microbeads in de toekomst

De oplossing lijkt simpel: er moet een (Europees) verbod op de verkoop en productie van microbeads komen. Het is daarbij belangrijk dat ook consumenten goed worden geïnformeerd en meer doordrongen raken van de noodzaak om geen microbeads meer te gebruiken. Op dit moment is er nog geen Europees verbod maar hier wordt, op diverse manieren door politiek en organisaties naartoe gewerkt omdat de ernst van dit probleem door onderzoek inmiddels duidelijk is.

Dan zijn er nog de al in het milieu circulerende microbeads, deze moeten verwijderd worden uit het milieu door meer onderzoek, aanpassen van het beleid en waterzuiveringsinstallaties dusdanig aan te passen dat microbeads goed verwijderd worden. Gelukkig zijn er al vele goede stappen in de goede richting gezet, maar meer bewustwording, internationaal gebundeld onderzoek en regelgeving zoals aanpassen van EU verordeningen is nodig.

Het bericht Microbeads: wat zijn het en hoe vermijd je ze verscheen eerst op Green Jump's blog.