Keramische pannen leken mij de veiligste en meest praktische optie
Als moeder van drie wil ik natuurlijk dat mijn kinderen zo min mogelijk rommel binnenkrijgen — niet alleen via hun voeding, maar ook via de spullen waarmee ik het klaarmaak. Onze oude koekenpannen waren echt aan vervanging toe, dus ik besloot te investeren in iets beters: nieuwe keramische pannen zonder giftige stoffen, PFAS-vrij en handig voor dagelijks gebruik. Ik was content met mijn keuze.
Maar helaas… na wat dieper graven bleek het verhaal toch iets minder simpel. Waar ik een goed gevoel kreeg omdat ik een “keramische” pan had – en dus vrij van chemicaliën die in je voedsel terechtkomen -, bleek dit een stuk grijzer gebied dan gedacht: ‘quasi-keramisch’, vervangende coatings met onduidelijke samenstellingen en heel veel mooie claims, maar weinig transparantie. In dit blog vertel ik wat ik ontdekte, waarom het loont om iets verder te kijken dan het label PFAS-vrij en welke pannen écht beter uit de test kwamen.

Keramisch, dacht ik. Tot ik beter keek
Toen ik mijn koekenpannen kocht, vertrouwde ik erop dat keramisch = veilig = PFAS-vrij = weinig chemicaliën. Maar via onder andere een artikel in The Guardian “Toxic truth? The cookware craze redefining ‘ceramic’ and ‘nontoxic’” bleek dat veel pannen die als keramisch worden geadverteerd, eigenlijk quasi-keramisch zijn.

Wat betekent “keramisch” en waarom is dat misleidend? In pannen betekent keramisch dat de antiaanbaklaag is gemaakt van een mineraal materiaal op basis van zand, in plaats van kunststoffen zoals PTFE (de stofgroep waar PFAS onder valt). Die laag wordt via een zogenoemd sol-gel-proces aangebracht, waardoor de pan glad en hittebestendig wordt. In werkelijkheid verschillen de samenstellingen per merk sterk — en niet elke “keramische” pan is dus zo natuurlijk of vrij van schadelijke stoffen als je zou denken. Deze “quasi-keramische” coatings bestaan vaak uit een sol-gel laag op een aluminium ondergrond, niet uit echt keramiek (dat van klei, silica, mineralen en vuur gemaakt wordt). De samenstellingen zijn vaak een “black box”: fabrikanten houden de precieze formule geheim, beschermd door bedrijfsgeheimen. Daardoor weet je niet precies welke polymeren, metalen of additieven gebruikt worden.

Zijn (quasi) ‘keramische’ pannen wel zo gezond?
Een onderzoek uit 2016/2017 liet zien dat sommige ‘quasi-keramische’ pannen nanoschaaldeeltjes van titaniumdioxide (TiO₂) bevatten. In laboratoriumtests bleek dat titanium – zowel in ionische vorm als in minuscule deeltjes – kon migreren naar vloeistoffen die voedsel moesten nabootsen. Dergelijke studies gebruiken meestal voedsel­simulanten (zoals zure oplossingen of water), waarbij de testcondities – hoge temperaturen, lange contacttijden en sterk beschadigde coatings – vaak zwaarder zijn dan in een normale keuken. Tot nu toe is er dan ook geen overtuigend bewijs dat bij dagelijks gebruik, zonder diepe krassen of slijtage, grote hoeveelheden titanium dioxide vrijkomen of dat dit leidt tot bewezen gezondheidseffecten. Toch stapelen de aanwijzingen zich op dat sommige van deze ‘gezonde’ pannen minder onschuldig zijn dan gedacht. Zoals ook uit onafhankelijke tests blijkt van de consumentenbeschermingswebsite Lead Safe Mama — beschreven in dit artikel van The Guardian — werden in bepaalde quasi-keramische pannen van diverse merken hoge concentraties titanium gemeten, wat wijst op het gebruik van titaniumdioxide-nanodeeltjes. In sommige gevallen werden daarnaast sporen van lood, kwik, cadmium, siloxanen, potentieel giftige monomeer-bijproducten en andere onbekende stoffen gevonden: stoffen die bij slijtage of blootstelling aan hoge temperaturen mogelijk schadelijk kunnen zijn.

Alles bij elkaar zijn er dus aanwijzingen dat quasi-keramische pannen bepaalde ingrediënten kunnen bevatten die je liever wilt vermijden. Zelfs als de concentraties afzonderlijk laag zijn, is er nauwelijks onderzoek gedaan naar de gecombineerde effecten van al deze stoffen wanneer ze in contact komen met voedsel – iets wat een hele reeks nieuwe vragen oproept over de echte veiligheid van zogenaamd ‘niet-toxische’ pannen.

De stof titaniumdioxide (E171) is sinds 2022 verboden als kleurstof in voedingsmiddelen, vanwege twijfels over de veiligheid bij langdurige inname. Voor kookgerei gelden echter andere regels, waardoor het gebruik van titaniumdioxide in coatings nog steeds is toegestaan. En precies daar wringt het: wat ‘veilig’ heet in marketing, blijkt in de praktijk niet altijd zo eenvoudig. Er is geen algemene definitie van “nontoxic” of “ceramic” in deze context, wat marketingclaims extra onduidelijk maakt. 

Kortom: ik ontdekte dat mijn keramische pan misschien wel PFAS-vrij is in de zin van “geen PTFE/PFOA”, maar dat “quasi­-keramisch” ook andere chemicaliën kan bevatten waar ik liever vanaf wil.

Testen van pannen: welke pannen presteerden goed en waarom
Enkele pannen die er uitsprongen volgens dit artikel in The Guardian: 

• • Beste allround pan: Netherton Spun Iron Chef’s Pan. Deze pan is gemaakt van ca. 99,1 % zwart gesponnen (spun) ijzer, voorgeconditioneerd met eetbare lijnzaadolie. GEEN coating, dus niets dat los kan raken, vervagen of chemicaliën kan lekken. 

• • Beste budget-keramische pan: GreenPan Essence. PFAS-vrije keramische coating (“Thermolon ceramic non-stick coating, enhanced with diamond” zegt de fabrikant), goede non-stick prestatie bij lagere temperatuur. Maar ook nadelen: ovenveiligheid niet erg hoog, geur bij eerste gebruik, materiaal voelt wat ‘lichter’, duurzaamheid iets twijfelachtiger. 

• • Beste keramische coated pan: ProCook Elite Tri-Ply ceramic-coated pan. Deze wordt geroemd om goede bouwkwaliteit en dat de coating relatief robuust is in gebruik. 

• • Beste luxe pan zonder coating: Le Creuset 3-ply stainless steel uncoated pan. Duurzaam, geen coating om je zorgen over te maken, goede hitteverdeling. 

Waarom we bij Green Jump kozen voor de Netherton pan
Wellicht heb je al eens gezien dat we bij Green Jump een uitgebreide selectie pannen hebben van het merk Netherton. Wat Netherton bijzonder maakt, is de combinatie van vakmanschap en milieubewustzijn. Elke pan wordt nog steeds op traditionele wijze gesponnen uit hoogwaardig zwart ijzer, een techniek die generaties lang is doorgegeven en zorgt voor een sterke, duurzame pan die jarenlang meegaat. In plaats van chemische coatings vertrouwt Netherton op natuurlijke behandeling met eetbare oliën om de pan in te branden, waardoor hij van nature anti-aanbak wordt en veilig is voor jou en/of voor je gezin. Het resultaat is een pan die niet alleen functioneel en robuust is, maar ook met respect voor mens en milieu is geproduceerd — een echte investering in kwaliteit én duurzaamheid.

De Netherton pan die goed uit de test kwam, heeft geen chemische coating die kapot kan gaan of bij hoge hitte kan lekken. Hij gaat lang mee: geen fragiele laag, geen oppervlakken die snel beschadigen. Het heeft goede prestaties: goede non-stick werking (door pan juist te gebruiken en te onderhouden) en een goede warmteverdeling. Netherton is transparant over de materialen: wat de samenstelling en de afwerking is. De Netherton Spun Iron Chef’s Pan voldeed precies aan alle criteria. Geen coating = geen zorgen over slecht gelijnde non-stick lagen of PFAS/PFOA. Spun zwart ijzer is robuust, wordt beter met gebruik; je moet hem wel goed inbranden of conditioneren (via olie etc.), maar daarna werkt hij steeds beter (merken wij hier in huis ook, pannenkoeken en spiegelei gaan ook goed!). Het gewicht is redelijk (niet extreem zwaar zoals enkele gietijzeren pannen), de hitteverdeling is goed en je kunt metalen spatels gebruiken zonder dat je je coating kapot maakt.

Keramisch, duurzaam, of gewoon marketing?
Dus, ja, ik dacht dat ik “goed bezig was” met mijn keramische koekenpan. Maar nu weet ik: het draait niet alleen om de term “keramisch” of “PFAS-vrij” op de doos. Het gaat om materiaal, transparantie, gebruiksadvies én duurzaamheid. En dit bewijst maar weer eens, geloof niet alles wat er gezegd wordt en prik door de marketingclaims heen en ga zelf op onderzoek uit, al zou je denken dat deze verantwoordelijkheid niet bij de consument zou moeten liggen.

Ten slotte, nog een handig lijstje voor jou hieronder om op te letten.

Waarom anti-aanbakpannen (zelfs “keramisch”) niet altijd de beste keuze zijn

• • Slijtage & beschadiging: coatings (PTFE, keramische, quasi-keramisch) slijten; zodra krasjes ontstaan, kan materiaal loslaten of kunnen er meer chemicaliën vrij komen.

• • Hoge temperatuur: veel coatings kunnen boven bepaalde temperaturen degraderen, wat leidt tot vrijgave van stoffen die je liever niet wilt in je eten. Sommige quasi-keramische coatings kunnen gaan lekken boven ~260 °C. 

• • Betrouwbaarheid / marketingclaims: “PFAS-vrij”, “nontoxic”, “ceramic” worden vaak gebruikt zonder dat consumenten de volledige materiaalsamenstelling of testuitslagen zien. Soms zijn de claims vaag, of vervangen sommige chemicaliën alleen PFAS door iets dat minder onderzocht is. 

• • Eco-impact & levensduur: coatings die niet lang meegaan moeten vervangen worden; pannen die constant opnieuw gekocht moeten worden zijn minder duurzaam. Bovendien het afval of de milieubelasting van coatingmaterialen kan hoog zijn.

Conclusie: Waar let je nu op als je veilig wilt koken?

• • Kies pannen zonder coating, zoals spin-of gietijzer of goede roestvrij staal / meerlagige (multi-ply) metalen pannen.

• • Als je wel coating wilt (voor gemak), kies voor merken die écht PFAS-vrij, transparant zijn in wat ze gebruiken, en let op testgegevens. Maar laten we eerlijk zijn, je kunt er een heuse studie aan wijden en even serieus; wie heeft de tijd daarvoor?

• • Let op gebruik: vermijd hoge temperaturen boven wat de fabrikant aangeeft, gebruik geen metalen spatels op delicatere lagen, reinig voorzichtig, droog goed, verbranden van olie etc.

• • Overweeg dit als investering: een goede pan die lang mee gaat en veilig is, is beter voor gezondheid én milieu dan goedkope, trendy pannen die snel kapot gaan.

Het bericht PFAS-vrije pannen: mijn ontdekkingstocht én waarom<br> anti-aanbakpannen niet zo onschuldig zijn als je denkt verscheen eerst op Green Jump's blog.

In de moderne keuken zijn anti-aanbakpannen onmisbaar geworden. Ze maken koken een stuk makkelijker doordat ze voorkomen dat voedsel aanbakt. Maar er kleven ook enkele gezondheidsrisico’s aan het gebruik van deze pannen. Vooral als het gaat om teflon en andere pannen met een anti-aanbaklaag kan er sprake zijn van schadelijke stoffen die beter vermeden kunnen worden. Gelukkig zijn er uitstekende alternatieven, zoals pannen zonder PFAS, die niet alleen gezonder zijn, maar ook beter voor het milieu. In dit blog duiken we dieper in de risico’s van teflon, de voordelen van PFAS-vrije pannen, en waarom een koekenpan zonder anti-aanbaklaag een slimme keuze kan zijn.

Teflon is de een merknaam voor polytetrafluoretheen (PTFE), een synthetisch polymeer dat vaak wordt gebruikt voor anti-aanbaklagen in pannen. Het idee is eenvoudig: een koekenpan met teflon zorgt ervoor dat je eten niet aanbakt, waardoor je minder vet nodig hebt en het koken gemakkelijker wordt. Maar achter dit gemak schuilen mogelijk gezondheidsrisico’s die niet onderschat moeten worden. En daarnaast gaan de pannen vaak maar kort mee waardoor ze ook niet duurzaam zijn. Nieuwe anti-aanbaklagen zijn vaak niet 100% duidelijk qua samenstelling en ook om die reden vermijden wij deze liever.

PFAS en gezondheid

Teflon wordt vaak geassocieerd met PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen), een groep kunstmatige stoffen die in veel producten, waaronder koekenpannen, kunnen worden aangetroffen. PFAS worden ook wel “forever chemicals” genoemd, omdat ze niet afbreken in de natuur en zich bovendien ophopen in het milieu en in ons lichaam. De bezorgdheid over PFAS komt voort uit hun potentieel schadelijke effect op de gezondheid. Er zijn aanwijzingen dat PFAS kunnen bijdragen aan verschillende gezondheidsproblemen, zoals hormonale verstoring, verminderde vruchtbaarheid, een verhoogd risico op kanker (vooral nier- en leverkanker) en een verzwakt immuunsysteem, wat kan leiden tot een grotere vatbaarheid voor infecties.

Teflon zonder PFOA

Teflon zonder PFOA (perfluoroctaanzuur) is inmiddels een standaard vereiste in de meeste pannen, maar PFAS kunnen nog steeds aanwezig zijn in de anti-aanbaklaag. Dit maakt het belangrijk om bewust te kiezen voor een pan zonder PFAS, zelfs als de pan geen PFOA bevat.

De gevaren van hoge temperaturen

Wanneer je een pan met teflon op hoge temperaturen verhit (boven de 260°C), kunnen er giftige dampen vrijkomen. Dit fenomeen, ook wel “teflon-toxiciteit” genoemd, kan leiden tot griepachtige symptomen, zoals hoofdpijn, koude rillingen en koorts, die worden aangeduid als polymeerrookkoorts. Dit is vooral een risico bij verouderde of beschadigde pannen.

Alternatieven voor teflon: de voordelen van pannen zonder PFAS

Gelukkig zijn er steeds meer alternatieven voor pannen met anti-aanbaklagen die teflonvrij zijn. Pannen zonder PFAS, zoals die gemaakt van keramiek, RVS, gietijzer, emaille en plaatstalen pannen bieden een gezonder alternatief. Emaille pannen zoals de emaille koekenpan van Riess, kunnen een uitstekende optie zijn voor wie op zoek is naar een koekenpan zonder PFAS. Deze PFAS-vrije koekenpan heeft een glaslaag die geen schadelijke stoffen bevat. Dit maakt het een fijne koekenpan zonder anti-aanbaklaag voor allerlei gerechten. Emaille pannen zijn bovendien bestand tegen corrosie en kunnen op hoge temperaturen gebruikt worden, waardoor de pan geschikt is voor verschillende kooktechnieken. Een emaille pannenkoekenpan zonder PFAS is bijvoorbeeld perfect voor het maken van pannenkoeken voor je kinderen of kleinkinderen, zonder je zorgen te hoeven maken over schadelijke stoffen.

Plaatstalen pannen: duurzame PFAS-vrije koekenpan

Ons favoriete alternatief voor pannen zonder anti-aanbaklaag zijn de plaatstalen pannen (en andere producten) van Netherton Foundry. Deze pannen zonder PFAS zijn gemaakt van plaatstaal, dat bij gebruik een natuurlijke anti-aanbaklaag ontwikkelt. Dit proces heet ‘seasoning’, waarbij olie of vet zich hecht aan het oppervlak van de pan en een beschermende laag vormt, de eerste seasonlaag zit al op de pan als je deze koopt. Een koekenpan zonder teflon van plaatstaal is niet alleen veilig voor je gezondheid, maar biedt ook een lange levensduur en daarmee duurzaamheid. Daarnaast warmt een plaatstalen koekenpan gelijkmatig op, zodat je gerechten perfect bereid worden. Deze pannen zijn ideaal voor zowel laag vuur koken als het bereiden van gerechten op hoge temperatuur, zoals vlees of vis. Met deze plaatstalen pannen heb je dus een pan voor het leven!

Netherton Foundry is een familiebedrijf in Engeland dat duurzame plaatstalen en gietijzeren pannen en andere keukenproducten maakt met een minimale impact op de planeet door een duurzame productiemethode en het gebruik van lokale grondstoffen.

Waarom kiezen voor pannen zonder teflon en PFAS?

Koken zonder schadelijke stoffen begint met het kiezen van pannen zonder anti-aanbaklaag. Wat je ook kiest – een PFAS-vrije pan, zoals een emaille pan of een plaatstalen pan – de voordelen zijn duidelijk: je kookt gezonder, zonder schadelijke stoffen zoals teflon, PFAS en PFOA. Het gebruik van pannen die vrij zijn van PFAS en andere schadelijke stoffen maakt niet alleen je kookervaring veiliger, maar draagt ook bij aan een duurzamer leven. Je hoeft immers niet meer om de zoveel tijd een nieuwe pan aan te schaffen omdat de anti-aanbaklaag beschadigd is.

Het bericht De gezondheidsrisico’s van teflon en anti-aanbaklagen verscheen eerst op Green Jump's blog.