Wat zijn bioplastics eigenlijk?

Bioplastics zijn gemaakt van natuurlijke bronnen zoals zetmeel uit aardappel en mais, cellulose, suikerriet en plasticproducerende micro-organismen. Op het eerste gezicht lijken ze een aantrekkelijk alternatief voor regulier plastic. Ze doen namelijk vaak niet onder voor plastic uit aardolie doordat ze eruit zien als plastic en ook zo voelen en presteren, maar hun vorm en stevigheid krijgen ze uit de eerder genoemde hernieuwbare bronnen.

Deze bio-kunststoffen krijgen etiketten als ‘composteerbaar’ of ‘biologisch afbreekbaar’. ‘Bioplastic’ echter is een overkoepelende term die verschillende categorieën plastic omvat en verschillen in de manier waarop ze zijn gemaakt en hoeveel van hun inhoud uit hernieuwbare bronnen komt. Niet alle bioplastics zijn biologisch afbreekbaar (en dus in staat om op natuurlijke wijze af te breken in kleinere moleculen) of composteerbaar (in staat om biologisch afbreekbaar te zijn in gecontroleerde omgevingen).

Biopolymeren bijvoorbeeld; deze natuurlijke materialen zijn biologisch afbreekbaar, maar hebben wel de hoge temperaturen nodig van een industriële composteerinstallatie om volledig te ontbinden. En in de plasticbak deponeren is ook een probleem, omdat ze in dezelfde sorteerstroom terechtkomen als de gewone kunststoffen en daardoor juist op aardolie gebaseerde kunststoffen, zoals PET, vervuilen.

“Biobased” kunststoffen zijn daarentegen helemaal niet biologisch afbreekbaar en zijn te vergelijken met gewone kunststoffen. Plantaardig materiaal kan zelfs worden gefermenteerd tot ethyleen om ‘bio’-alternatieven voor gewone kunststoffen te creëren, zoals bio-PET in plaats van PET. Het enige verschil is dan de manier waarop ze gemaakt worden en niet hoe ze presteren of hoe lang ze in het milieu blijven.

Bioplastics zijn niet minder schadelijk

Met voorvoegsels zoals ‘bio’ of ‘eco’ kunnen producten groen lijken en er wordt vaak gebruik gemaakt van de kracht van greenwashing door marketeers. Dit soort verwarrende en misleidende termen maken het voor de consument ingewikkeld om te kunnen onderscheiden wat daadwerkelijk wel of niet schadelijk is voor mens, milieu en dier.

Net als gewoon plastic kan bioplastic grote schade aanrichten aan het zeeleven. Dr. Kimberly Warner, een senior wetenschapper bij Oceana legt uit dat zelfs de biologisch afbreekbare en composteerbare kunststoffen “niet gecertificeerd zijn om af te breken in koude mariene omgevingen. Het materiaal van deze bioplastics breekt af in hapklare microplastics die door het leven in zee kunnen worden ingeslikt.

Biogebaseerde kunststoffen kunnen net zo schadelijk zijn als gewone kunststoffen. In plaats van fossiele brandstoffen te gebruiken, gebruiken ze een moderne plantaardige grondstof, maar die gedraagt zich net zo als andere kunststoffen als het gaat om persistentie”, zegt Warner. Wat de daadwerkelijk effecten van bioplastics op het leven in zee zijn is nog niet volledig bekend, maar verschillende onderzoekers geven alarmsignalen af. Uit onderzoek onder leiding van de Duitse Lisa Zimmermann blijkt dat PLA, een biopolymeer genaamd polymelkzuur, schadelijke chemicaliën kan bevatten. PLA-kunststoffen worden meestal gemaakt van de suikers in cassave, maïszetmeel of suikerriet. PLA wordt bijvoorbeeld gebruikt voor 3D-printen. Het kan toxiciteitsniveaus bevatten die vergelijkbaar zijn met die van op aardolie gebaseerde kunststoffen zoals polyvinylchloride/PVC en polyurethaan/PUR. Dit komt omdat duizenden chemicaliën worden gebruikt om plastic te maken en sommige worden aan PLA toegevoegd om het zich als plastic te laten gedragen.

Minder plastic zou het doel moeten zijn

Hoewel het aandeel bioplastics maar een klein deel is van de totale plasticproductie, zal de productie van bioplastic flink toenemen volgens de branchevereniging European Bioplastics. Ondertussen wordt geschat dat de productie van regulier plastic tegen 2050 bijna zal verviervoudigen als we niet van koers veranderen. Bioplastics kunnen de vraag naar fossiele brandstoffen helpen verminderen, maar ze doen niets om de plasticvervuiling aan te pakken, vooral niet in het zeeleven. Het verminderen van onze consumptie van plastic – en niet enkel het vervangen door een ander gebrekkig materiaal – is de enige manier om een echte verandering teweeg te brengen.

Wil je meer weten over plasticvrije alternatieven, lees dan bijvoorbeeld ons blog over het voorkomen van zwerfafval. Daarnaast proberen wij bij Green Jump zo min mogelijk te kiezen voor plastic producten en zoveel mogelijk voor rvs en glas bijvoorbeeld.

Het bericht Waarom bioplastics of PLA niet zo ecologisch zijn als ze lijken verscheen eerst op Green Jump's blog.

Je komt het tegen op een zak muesli. En op je koffiebeker of op wegwerpbestek. Het klinkt haast ideaal: een plastic wegwerpproduct dat composteerbaar is. Maar, als de koffie op is twijfel je: hoort dit dan bij het GFT? Of bij het plastic afval? En waar wordt zo’n composteerbaar plastic zakje, bakje of bekertje eigenlijk van gemaakt?

We verklappen het alvast: je gft zakje mag in de groene bak, maar alle andere composteerbare plastic verpakkingen gaan bij het restafval en eindigen zo in de verbrandingsoven. Verrassend? In deze blog kom je (bijna) alles te weten over composteerbaar plastic, waarom het – vooralsnog – onder restafval valt en of het eigenlijk wel een oplossing is voor de plastic soep.

Ah! Een blog over bioplastics?

Dat zou je denken. Maar de term ‘bioplastics’ is in de loop der tijd meer een soort verzamelnaam geworden voor alles wat met ‘eco’-plastics te maken lijkt te hebben. Biobased, afbreekbaar, composteerbaar……..…ze worden vaak door elkaar gebruikt, maar zijn toch echt verschillende begrippen.

Composteerbaar of biologisch afbreekbaar, een wereld van verschil

Een plastic is biologisch afbreekbaar als het in de natuur kan worden omgezet in water, methaan en CO2. Dat gebeurt met behulp van enzymen, waar je alles over leest in een van onze eerdere blogs. Het biologisch afbreken van een plastic kan vele jaren, zo niet eeuwen duren. Als een verpakking composteerbaar is, bedoelt men dat het voldoet aan de Europese norm EN 13432: het product kan binnen 12 weken in een composteerinstallatie composteren, zonder toevoeging van kunstmatige additieven. Maar let op: niet op je eigen composthoop, want daar wordt het niet warm genoeg.

Is composteerbaar dan hetzelfde als biobased?

Dat kan, maar dat hóeft niet. Biobased betekent eigenlijk niets meer dan ‘geheel of gedeeltelijk gemaakt van biogrondstoffen’. Maar of een materiaal composteerbaar is, heeft niets te maken met de oorsprong van het materiaal en juist alles met haar chemische structuur. En dus zijn er biobased plastics die composteerbaar zijn, biobased plastics die dat níet zijn, maar ook níet-biobased plastics die wél composteerbaar zijn. Om het overzichtelijk te houden.

Waar composteerbare plastics van worden gemaakt

Voor de productie van biologisch afbreekbare en composteerbare plastics kan als grondstof zowel aardolie (fossil based) als hernieuwbare grondstoffen (biobased) worden gebruikt. Zo is een composteerbaar koffiebekertje van PBAT of PCL fossil based. En is composteerbaar wegwerpbestek van PLA juist biobased. Grondstoffen voor biobased composteerbare plastics zijn bijvoorbeeld polymelkzuur of zetmeel gewonnen uit aardappel of mais.

Maar waar gooi je dat bakje of zakje nou weg?

De hamvraag! Het korte antwoord: alle composteerbare plastics gaan bij het restafval, behalve het plastic GFT zakje. Dát mag wel in de groene bak.

Het lange antwoord: composteerbare plastics zijn weliswaar goed te composteren in een industriële composteerinstallatie, maar het lijkt erop dat men dat liever (nog) niet wil.

Als er plastic afval bij het GFT komt

De Universiteit van Wageningen toonde in 2020 aan dat composteerbare plastics (en vooral PLA) snel genoeg vergaan met de huidige manier van composteren in Nederland. Daarbij werden in de compost geen resten composteerbaar plastic aangetroffen. Goed nieuws! Maar in de tussentijd belandt er regelmatig plastic (en ander afval) tussen het GFT en is composteerbaar plastic moeilijk te onderscheiden van ‘gewoon’ plastic. Composteerders vrezen daarom dat, door vergissing, nog veel meer plastic terecht zal komen tussen het groenafval, met alle gevolgen van dien.

Ook is niet alleen het milieu stakeholder hier

Want composteerbedrijven worden betaald voor elke ton keukenafval die verwerkt wordt. En dus ligt de focus op korte composteertijden (soms korter dan 12 weken) en een hoge doorvoer, in plaats van op de hoeveelheid compost. Een klassiek voorbeeld van een ongewenste financiële prikkel.

Composteren is dus goed mogelijk, maar er bestaat in Nederland een verschil tussen wat technisch gezien mogelijk is en wat wenselijk is. Begrijpelijk en zonde tegelijkertijd. Aan de andere kant; is het veelvuldig toepassen van biobased en composteerbare plastics überhaupt the way to go?

Er zitten vele kanten aan een verhaal

Tja, die composteerbare plastic verpakkingen. Er valt namelijk heel wat over te zeggen.

Liever niet bij het GFT, want dat kan verwarrend zijn. Liever niet fossil based, in verband met (onder andere) CO2 uitstoot. Maar ook biobased leidt tot discussies, onder andere vanwege het gebruik van landbouwgrond en middelen. Het mag absoluut niet bij het PMD, want recyclebaar is het niet. Ook past het niet vanzelfsprekend binnen de waarden van een circulaire economie en levert het geen voedingswaarde aan compost. Het stimuleert mensen wél tot het verzamelen van groente- en fruitafval (top!), maar een oplossing voor zwerfafval of de plastic soep is het ook niet. Zo bleek uit onderzoek van de universiteit van Plymouth dat een biologisch afbreekbaar zakje na 3 jaar in de aarde nog steeds 2,5 kilo boodschappen kon tillen. Best bizar. De composteerbare plastic zak deed het overigens wel beter; niet volledig opgelost, maar boodschappen ermee tillen kon niet meer.

Wat Europa ervan denkt

Ook de Europese Commissie wil graag weten wanneer het gebruik van biobased plastics echt milieuvoordelen biedt. En wanneer het gebruik van biologisch afbreekbare en composteerbare plastics daadwerkelijk bevorderlijk is voor het milieu. Met de European Green Deal en een ‘Circular Economy Action Plan’ wordt daar nu onderzoek naar gedaan, want verbeteringen, richtlijnen én duidelijke communicatie naar de consument toe worden steeds noodzakelijker.

Re-use in plaats van single use

Composteerbare plastic (wegwerp)producten, zijn ze écht beter of is dat eigenlijk niet de juiste vraag? En moeten we niet een stap terug doen? Hoe minder wegwerpproducten we gebruiken, hoe minder afval we immers produceren. Zoals George Monbiot een aantal jaar geleden al schreef; ‘we gaan de wereld niet redden met een betere wegwerpbeker’.

Hoe dan ook: wanneer al het composteerbaar plastic afval in de groene bak mag, lijkt op dit moment afhankelijk van het Nederlandse composteer- en recyclesysteem. Tot die tijd gebruiken we het groene zakje in de groene bak en gooien we de rest van het composteerbare plastic vooralsnog bij het restafval. Dan komt er in ieder geval nog iets aan energie uit. En natuurlijk vind je bij ons een uitgebreid assortiment herbruikbare bakjes, zakjes en bekers. Dan hoef je er verder überhaupt niet over na te denken!

Het bericht Composteerbare plastic verpakkingen; hoe gooi jij ze weg? verscheen eerst op Green Jump's blog.